of Grammatical Terms online
czas przeszły praeteritum, nie tylko lm.
Etymology: łac. tempus praeteritum
Czas jest kategorią fleksyjną czasownika [...]. Cz. przeszły oznacza akcję uprzednią w stosunku do momentu mówienia.
Quotations
Przeszły czás znaczy ákcyą już przeszłą jáko to, je chantois, śpiewałem [ʃpiewałem], j'ai chanté, je chantai, śpiewałem [ʃpiewałem] kiedyś, j'avois chanté, śpiewałem [ʃpiewałem] był.
Te przykłady dosyć pokazują [...], że w języku Fráncuskim cztery są przeszłe czásy, ktore są.
- Przeszły czás niedoskonały.
- Przeszły czás doskonały złożony.
- Przeszły czás doskonały determinowany, prosty.
- Przeszły czás więcej niż doskonały.
Czás po Fr. le temps [...] jest trojáki. bo cokolwiek sie dzieje, to álbo teras, i to jest czás teráźniejszy, który sie téż obecnym i niniejszym nazywa, po Fr. le présent [...]. álbo sie dziać będzié, i to jest czás przyszły, po Fr. futur [...]. álbo sie już stáło, á to jest czás przeszły.
Czás przeszły po Fr. prétérit albo passé, dzieli sie na troje. bo álbo sie niedoskónale stáło, i ztąd sie zowie niedoskónáły po Fr. imparfait. náp. robiłęm [...]: álbo sie doskonále stáło [...] á to sie zowie przeszłym doskonáłym. po Fr. parfait. náp. zrobiłęm: álbo jeszcze nie tylko sie doskonále stáło, ále téż i dawno. á tęn czás zowią przeszłym wiecéj niż doskónáłym, po Fr. plus-que-partait; ja go wolę zwáć dawno przeszłym. tęn sie po polsku wyraża tak: zrobiłęm był.
Il y a trois tems proprement dits: Présent. Ego amo, J'aime. Prétérit, ou Passé. Ego amavi, j'amai, et Futur, Ego amabo, j'aimerai.
[...]
Tempora (czasy) właściwie są trzy: praesens, teraźniejszy, v. g. Ego amo, ja kocham, praeteritum, przeszły v. g. Ego amavi, ja kochałem, i futurum przyszły v. g. Ego amabo, ja będę kochał.
Przeszłe Czasy Czynosłow.
P. Wiele jest Czasow? O. Jest ich tylko trzy właściwie, le présent, teraźniejszy; le passé, przeszły; et l'avenir, przyszły; dla tego te Czasy nazywać będziemy trois temps naturels, trzy właściwe czasy. P. Zda mi się, że się więcej czasow znajduje w Sposobieniach Czynosłow? O. To prawda, wyliczyliśmy ich jedenaście [...]. Ale te wszystkie Czasy należą do jednego ze trzech właściwych Czasow [...]. P. Ktore są trzy Właściwe Czasy Czynosłow? O. Są te: Teraźniejszy (Présent), Przeszły Nieoznaczony (Prétérit Indéfini), i Przyszły (Futur).
Ought jest jednym z czasów przeszłych słowa to owe bydź powinnym: bo to słowo ma ich dwa owed i ought. Piérwszy prawie zawsze jest używanym, kiedy idzie o dług pieniężny lub inny jakiéj rzeczy, w którym przypadku drugi się nie używa; tak dalece, że się zdaje, iż zwyczáj zupełnie go poświęcił trybowi oznajmującemu możność, którego on jest znakiem.
O UŻYCIU CZASÓW
Używanie czasów bywa różne, w miarę potrzeby, i możemy powiedzieć: [...]
w Czasie Przeszłym
Chociaż talent był darem natury, jednak nauka go rozwijała, a ciągła wprawa doskonaliła.
Bytność, istnienie oraz działanie istot, przedmiotów i rzeczy zawiera się, po ludzku mówiąc, w czasie przeszłym, teraźniejszym i przyszłym, i dlatego właściwie są tylko te trzy czasy.
Czasów przedniéjszych mamy trzy: teraźniéjszy, przeszły i przyszły, a z tych niektóre mają jeszcze drobniéjsze podziały.
Kiedy mówię: Czytałem książkę, to czytanie moje nie odbywa się obecnie, ale, przeciwnie, odbywało się dawniéj, tj. w czasie, który minął, przeszedł — słowem: w czasie przeszłym.
Stosownie do tego, w jakim czasie odbywa się czynność wyrażona słowem, rozróżniamy odpowiednie formy czasowe, a mianowicie w dzisiejszej polszczyźnie mamy: czas teraźniejszy, przeszły, zaprzeszły (o ile czynność odbyła się przed inną przeszłą) i czas przyszły.
★Czas (tempus) forma czasownika, wyrażająca stosunek chwili czynności do chwili mówienia lub do chwili innej czynności. Ze względu na stosunek czynności do chwili mówienia rozróżniamy czas: ★teraźniejszy (praesens); ★przeszły (praeteritum).