terminów gramatycznych online
czas zaprzeszły
Czas zaprzeszły (plusquamperfectum) tworzono w stpol. przez dodanie form cz. prze. od słowa posiłkowego być do formy na -ł danego czasownika, odmienianej przez liczby i rodzaje [...] albo przez dodanie osobowych form słowa posiłkowego w cz. prze. do form cz. prze. podstawowego czasownika [...]. Cz. zaprze. wyrażał albo czynność dawno minioną, albo wcześniejszą od innej czynności przeszłej [...]. Dziś można użyć cz. zaprze. [...] w celach stylistycznych, ale z jęz. mówionego wyszedł on zupełnie z użycia.
Cytaty
Czas zaprzeszły I had had miałem był; i daléj jak czas przeszły niezłożóny dodając had.
Czas zaprzeszły I had been i t.d. czasując czas przeszły niezłożony słowa posiłkowégo, i dodając Imiesłów.
Czas zaprzeszły różni się od przeszłego tylko dawniéjszym bytem [...].
Stąd wynika, że gdy z pomiędzy dwóch czynności przeszłych, jedna wprzód się wykonywa niż druga, natenczas piérwsza z nich w polskim języku dostatecznie wyraża się czasem przeszłym dokonanym. W innych językach jest na to oddzielna słów forma, zwana czasem zaprzeszłym.
Za tym nieustannym chwil przepływem, za tym strumieniem biegnącego czasu, jest cichy zbiorownik dawniéj ubiegłego, w wiecznym spoczynku zostające łożysko, tak zwany czas zaprzeszły, który właściwiéj jest nazwać dawnym. Ten zdaje się być najpóźniejszym wyrobem słowa, bo téż myśl badawcza dopiéro po tamtych, jakby w jednéj wiązce razem będących, zapuściła się w głębie dawnych zabytków przeszłości.
Czas dawny .... Czas zaprzeszły.
Może się także zdarzyć, że czynność jaká przeszłá odbyła się bardzo dáwno lub już przed jinną czynnością także przeszłą; formę słowa oznaczającą takową czynność przeszłą nazywámy czasem zaprzeszłym, który może być niedokonanym lub dokonanym […].
Oprócz tych czasów mamy jeszcze czas zaprzeszły, np. kochałem był, kochałam była, kochałom było; czyniliśmy byli, czyniłyśmy były; pisał był, pisała była, pisało było.
Czas zaprzeszły oznacza czynność, która się dawniéj odbyła lub odbywała, aniżeli się druga czynność zaczęła, która obecnie także już jest przeszłą, np. pisałem był, czytałem był, kupiłem był itd.
Formy czasu zaprzeszłego wychodzą w nowej polszczyźnie z użycia; uznaczają one czynność (stan), która odbyła się bardzo dawno lub przed inną czynnością przeszłą.
Forma czasu zaprzeszłego składa się z osobowej formy czasu przeszłego oraz z dawnego imiesłowu przeszłego (równego 3 os. czasu przeszłego) słowa być odnośnego rodzaju.
Formy czasu zaprzeszłego są w dzisiejszej polszczyźnie bardzo rzadkie i zawsze można je zastąpić formami czasu przeszłego. Stąd wniosek, że we współczesnym poczuciu językowym odrębność znaczeniowa form czasu zaprzeszłego zatarła się. Niekiedy forma czasu zaprzeszłego nazywa wydarzenie, które rozegrało się w przeszłości przed innym wydarzeniem.