terminów gramatycznych online
zmiana analogiczna
Język: polski
- Etymologia (Słoworód): Kr/1917
- Gramatyka: Kr/1897
- Słowniczek: Gaert/1927
Cytaty
§ 3. Zmiany fonetyczne i analogiczne. Zmiany w języku każdego narodu bywają głównie dwojakiego rodzaju: jedne z nich polegają na zastąpieniu jednego dźwięku drugim: są to zmiany fonetyczne, głosowe, ułatwiające przeważnie samo wymawianie; drugie zaś są zmianami postaci wyrazów na wzór innych i polegają na upodobnieniu jednych form gramatycznych do drugich, co w gramatyce nazywa się analogją.
Język żywy, przeciwnie, rozwija się wciąż, a rozwój jego stanowią nieznaczne ale bezustanne zmiany, jakim podlega. Zmiany te są różnorodne; najważniejsze dla języka są zmiany fonetyczne i analogiczne.
Zmiany analogiczne powstają nie wskutek przyczyn fonetycznych, ale przez upodobnienie (analogję) postaci danego wyrazu do innych postaci wyrazowych.
Rzeczownik czoło pierwotnie brzmiał czeło, a miejscownik — czele; forma ta zachowała się w wyrażeniach: na czele wojsk, naczelny, naczelnik..., ale przed przedniojęzykowym twardym ł pierwotne e (krótkie) zmieniło się fonetycznie na o; odmiana więc była następująca: czoło, czoła, czołu, czołem, czele, czoła, czół, czołom, czołami, czołach, t. j. we wszystkich formach, prócz jedynie miejscownika liczby pojedyńczej osnowa była czoł-, co jest zwyczajnym zjawiskiem fonetycznym. W formie miejscownika po e następowało podniebienne l, przed którym e zazwyczaj się utrzymuje, i tu jednak zaszła zmiana i dzisiaj mówi się stale: na czole (np. smutek)..., gdyż osnowa pierwotna miejscownika czel- została zrównana z osnową innych przypadków: czoł-. Jest to więc zmiana analogiczna.
Analogja, podobieństwo lub zgodność stosunków. Zmiany analogiczne, p. zmiany głoskowe.