terminów gramatycznych online
praepositio inseparabilis
Język: łaciński
- De Etymologia: Mora/1592
- De Praepositione: DonCul/1560
- De Verbo: Men/1649
- Etymologia: Woy/1690
- O spółgłoskach. O używaniu liter "z", "s" (W. Szwejkowski): Rozp/1830
- Particulae Inflexibiles: Cell/1725
- Stanislaus quae pars est?: Don/1649
- Słownik: Kn/1644 (I wyd. 1626)
Cytaty
Con Qualis praepositio? Inseparabilis. Quot sunt praepositiones inseparabiles? Sex. Quae? Di, dis, re, se, an, con. Quare dicuntur inseparabiles? Quia extra compositionem nihil significant.
Quot sunt inseparabiles Praepositiones? Septem. DI, ut Diduco, [rozwodzę, tám i sam wiodę.] DIS, ut Distraho [rozrywam, obrywam, rozściągam], RE, ut Retraho, [odciągam, nazad ciągnę.] SE, ut Seduco, [obwodzę, ná stronę wiodę, zwodzę], AN, ut Amplector, [obłápiam], CO, ut Cohaereo, [złączam się, nieodrywam.] CON, ut Congredior, [schodzę, zieżdżam się.] [...] Cur vocantur Inseparabiles? Quia tantum in compositione reperiuntur: Extra compositionem autem nihil significant.
Inseparabiles Praepositiones apud Grammaticos, quae extra compositionem non usurpantur. ut An. Con. Di. Re. Loquelares eadem. Diomedi, Prisciano. Apud Graecos. α. ζα. δυς. etc. Polonis. Roz vel Ros.
Ut Tyronibus levetur [...] difficultas formandi huiusmodi composita, primo quid significent in compositione praepositiones tam separabiles quam inseparabiles, breviter explicabimus.
Quot sunt Praepositiones Inseparabiles? Sex di dis re se an con.
Praepositiones tam separabiles, quam inseparabiles, cum quibus verba componuntur, sunt: do, ná, nád, o, ob, od, po, pod, prze, przy, roz, u, w, wy, z, zá.
Praepositiones aliae sunt inseparabiles, quae casus non regunt, sed tantum cum aliis partibus orationis componuntur; aliae separabiles, quae & cum aliis dictionibus componuntur, & separatim cum suis casibus construuntur.
Są też Praepositiones Inseparabiles, ktorych bez Compositiej niezáżywamy, miánowicie: an, álbo am ob; con. z, wespoł; dis álbo di, roz: re, znowu: se, ve bez. v. g. amputo, coniungo, disseco, dirumo, reficio, separo, vecorso.
Ponieważ litera z, bywa sama jedna przyimkiem cały wyraz stanowiącym; ponieważ wchodzi do składu innych przyimków, już rozłącznych (praepositiones separabiles), jakoto bez, przez, które bywają odrębnemi wyrazami; już do przyimków nierozłącznych (praepositiones inseparabiles), które znajdujemy w słowach tylko złożonych, np. wzbić wmieść się, zbiérać, spadać, a we wszystkich tych okolicznościach może zmieniać swoje brzmienie, podług następstwa odmiennego spółgłosek; przeto śledzić ją musimy w tych wszystkich odmiennych położeniach, i szukać prawidła: czyli i gdzie mamy zamieniać z, na s?
Dyalekt zaś cerkiewny, podług Grammatyki Dobrowskiego, rozróżnia przyimki rozłączne (praepositiones separabiles), które bywają osobnemi wyrazami, od przyimków nierozłącznych (praepositiones inseparabiles), które nie bywają nigdy osobnemi wyrazami, ale znane są tylko jako części wyrazów złożonych, i wpływają równie jak tamte na ich znaczenie.