terminów gramatycznych online
praepositio inseparabilis
Język: łaciński
- De Etymologia: Mora/1592
- De Praepositione: DonCul/1560
- De Verbo: Men/1649
- Die Wortforschung [Etymologia] Słowa wykładająca nauka: Gut/1669
- Eine kurz⸗gefaßte Grammatica (Krótka gramatyka): Mon/1722
- Etymologia: Woy/1690, Raph/1698
- O spółgłoskach. O używaniu liter "z", "s" (W. Szwejkowski): Rozp/1830
- Particulae Inflexibiles: Cell/1725
- Stanislaus quae pars est?: Don/1649
- Słownik: Kn/1644 (I wyd. 1626)
- Słownik, część III. czyli volumen V. (R-T): L/1807–1814
- Słownik, tom II. część II. (P): L/1807–1814
- Wykład znaków i abrewiacji: Tr/1764
Cytaty
Con Qualis praepositio? Inseparabilis. Quot sunt praepositiones inseparabiles? Sex. Quae? Di, dis, re, se, an, con. Quare dicuntur inseparabiles? Quia extra compositionem nihil significant.
Quot sunt inseparabiles Praepositiones? Septem. DI, ut Diduco, [rozwodzę, tám i sam wiodę.] DIS, ut Distraho [rozrywam, obrywam, rozściągam], RE, ut Retraho, [odciągam, nazad ciągnę.] SE, ut Seduco, [obwodzę, ná stronę wiodę, zwodzę], AN, ut Amplector, [obłápiam], CO, ut Cohaereo, [złączam się, nieodrywam.] CON, ut Congredior, [schodzę, zieżdżam się.] [...] Cur vocantur Inseparabiles? Quia tantum in compositione reperiuntur: Extra compositionem autem nihil significant.
Inseparabiles Praepositiones apud Grammaticos, quae extra compositionem non usurpantur. ut An. Con. Di. Re. Loquelares eadem. Diomedi, Prisciano. Apud Graecos. α. ζα. δυς. etc. Polonis. Roz vel Ros.
Ut Tyronibus levetur [...] difficultas formandi huiusmodi composita, primo quid significent in compositione praepositiones tam separabiles quam inseparabiles, breviter explicabimus.
Quot sunt Praepositiones Inseparabiles? Sex di dis re se an con.
Daß Unabsonderliche Vorwörtlein [Inseparabilis Præpositio] Ob vergleichet sich mit dem Lateinischen ob, und in etwas mi dem Deutschen umb/ als: [...] Oblegam obsideo ich umbgebe [...].
Praepositiones tam separabiles, quam inseparabiles, cum quibus verba componuntur, sunt: do, ná, nád, o, ob, od, po, pod, prze, przy, roz, u, w, wy, z, zá.
Praepositiones aliae sunt inseparabiles, quae casus non regunt, sed tantum cum aliis partibus orationis componuntur; aliae separabiles, quae & cum aliis dictionibus componuntur, & separatim cum suis casibus construuntur.
Das Præteritum Perfectum derer Verborum Simplicium in ę, wird eintzig durch die Præpositionem separabilem, oder inseparabilem so es zu dem Imperfecto gesetzet wird, von diesen unterschieden. e.g. Præt. Imperf. Czyniłem, pisałem &c. Præt. Perf. uczyniłem, napisałem &c.
Die Præpositiones sind entweder Separabiles, welches zu andern Wörtern gesetzet werden, und ihre gewisse Casus bey sich haben. Oder sie sind Inseparabiles, welche keine Casus zu sich nehmen, sondern nur mit andern Wörtern zusammen gesetzet werden. Inseparabiles sind: Ob, prze, roz, wy [...]. Præpositiones Separabiles sind bez, ohne / durch / blisko, nahe bey / dla, wegen [...].
Man hat auch Praepositiones, welche inseparabiles können genennet werden und an und vor sich selbst nichts bedeuten/als da sind ob, roz, s, ś, wy, wz, zo.
Są też Praepositiones Inseparabiles, ktorych bez Compositiej niezáżywamy, miánowicie: an, álbo am ob; con. z, wespoł; dis álbo di, roz: re, znowu: se, ve bez. v. g. amputo, coniungo, disseco, dirumo, reficio, separo, vecorso.
pr. ins. praepositio inseparabilis albo prepozycya słowna, która się ze słowem łączy.
PRZYDATEK, -tku, m., [...]. – §. Grammat. przydatek praepisitio inseparabilis, quacum verba componuntur. Tr., interiectio, wrzutek, Włod [...].
SŁOWNY, -a, -e, [...], z słów złożony [...]. - §. słowny, = słowom służący [...]: Słowne przydatki, słów przydatki, praepositiones inseparabiles. Cn. Th. 1022.
Ponieważ litera z, bywa sama jedna przyimkiem cały wyraz stanowiącym; ponieważ wchodzi do składu innych przyimków, już rozłącznych (praepositiones separabiles), jakoto bez, przez, które bywają odrębnemi wyrazami; już do przyimków nierozłącznych (praepositiones inseparabiles), które znajdujemy w słowach tylko złożonych, np. wzbić wmieść się, zbiérać, spadać, a we wszystkich tych okolicznościach może zmieniać swoje brzmienie, podług następstwa odmiennego spółgłosek; przeto śledzić ją musimy w tych wszystkich odmiennych położeniach, i szukać prawidła: czyli i gdzie mamy zamieniać z, na s?
Dyalekt zaś cerkiewny, podług Grammatyki Dobrowskiego, rozróżnia przyimki rozłączne (praepositiones separabiles), które bywają osobnemi wyrazami, od przyimków nierozłącznych (praepositiones inseparabiles), które nie bywają nigdy osobnemi wyrazami, ale znane są tylko jako części wyrazów złożonych, i wpływają równie jak tamte na ich znaczenie.