zgłoska przedostatnia

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Prz/1792
• DwBg/1813
• Rozp/1830
• Marc/1833
• Desz/1846
• Ryk/1850
• Kurh/1852
• Jes/1886
• Benni/1923
• Nitsch/1923
• Rozw/1923
• ZwO/1924

Jeżeli w wyrazie trzyzgłoskowym lub więcey niż trzyzgłoskowym przedostatnia zgłoska jest długa, ta sama zgłoska przedłuża się z wyraźnym naciskiem tak, jak pospolicie przedostatnie zgłoski w naszych oyczystych wyrazach.

Poniewáż w cią­gu mowy, między wyrazém kilkozgłoskowym a wyrazém jednozgłoskowym mały bardzo jest przestanek, tak, że obadwa zdają się jedén tylko robić wyráz; przeto się przedostatniá zgłoska poprzedzającégo wyrazu kilkozgłoskowégo przedłużá.

[...] pan, pa-na, gad, ga-du, dał, dała, łan, ła-nu, głaz, gła-zu, znam, zna-my, sam, sama; kiedy takie a z ostatniéj zgłoski, przechodzi na przedostatnią, wtedy tém bardziéj czuć się daje jego różnica, ponieważ u nas przedostatnia jest zawsze długa.

5.o Wymawianiu polszczyzny co do iloczasu. Teoryą przedłużenia przedostatniey zgłoski wyrazów polskich.

Najogólniéjszé prawidło jest: aby przedostatnia zgłoska każdego wyrazu nieco dłużéj się wymawiała od ostatniéj.

Jak i, w wyrazach zakończonych na age, i mających akcent na przedostatniéj zgłosce przez wyjątek od prawidła (l. 1.).

Przycisk (ударенiе) czyli podwyższenie albo raczej natężenie głosu, w polskim języku przypada na przedostatniéj zgłosce.

Głoska ó (o pochylone) zbliża się w wymawianiu do u. Należy ją pisać w następujących formach: [...]

3) W przedostatniéj zgłosce rzeczowników: brózda, córa, córka, góra [...].

Język polski posiada przycisk wyrazowy stały, mianowicie zgłoska przedostatnia wymawiana jest nieco mocniej od innych, różnica jednak jest w porównaniu z innemi językami, jak niemiecki, rosyjski, angielski, nieznaczna, i podobniejsza pod tym względem do stanu rzeczy w języku francuskim.

Te samogłoski typowe, których dokładny opis podaliśmy, są odmianą mocną, jak się ona nam przedstawia w przedostatniej zgłosce wyrazu [...].

Znaczy to, że obok znamion czeskich mają one także cechy polskie, mianowicie: 1. akcent na zgłosce przedostatniej, 2. zupełny dziś brak iloczasu, 3. zwężenie samogłosek w zgłoskach zamkniętych spółgłoską dźwięczną [...], 4. wymowę dawnego ā jak o [...], wreszcie — cechy dawniejsze: 5. skracanie wszystkich zgłosek akcentowanych w epoce prasłowiańskiej, także pod tonacją akutową [...] i 6. zachowanie prasłow. ʒ [...].

Co się tyczy stałej akcentuacji wyrazów i grup, to polszczyzna przedstawia dziś, jak wiadomo, typ przycisku pod względem miejsca nieruchomego i nieswobodnego, to znaczy przycisk nie tylko pozostaje, ogółem biorąc, w obrębie form jednego wyrazu na tej samej zgłosce, ale także w ogóle pada we wszystkich wyrazach na tę samą zgłoskę, mianowicie przedostatnią.

Różnica w ostatecznym rezultacie, mianowicie między akcentowaniem przedostatniej zgłoski wyrazu w polskiem a pierwszej wyrazu w południowej kaszubszczyźnie, nie wydaje się zasadniczą.

I. — Na ostatniej zgłosce (sylabie) mają zwykle akcent:

1) wyrazy kończące się na zgłoskę nosową, n. p. irmã (irman, siostra). Wyjątek stanowią formy czasownika, n p. comem (kómeń, jedzą), andam (andaął, chodzą) i niektóre wyrazy, n. p. orphão (sierota), ultimatum (ultimatum), album (album), które należy akcentować na przedostatniej zgłosce.