terminów gramatycznych online
wyrównanie, wyrównywanie form
Język: polski
- Asymilacja morfologiczna, semazjologiczno-morfologiczna i semazjologiczna: BdC/1915
- Budowa wyrazów: Łoś II/1925
- Deklinacja: ŁośFl/1923
- Historyczna fonetyka czyli głosownia: Rozw/1923
- Systemy deklinacyjne: Łoś III/1927
Wyrównanie analogiczne będące wynikiem działania analogii w języku polega na tym, że pewne formy językowe ulegają wpływowi innych form pokrewnych, czego rezultatem jest powstanie nowych form nieusprawiedliwionych rozwojem fonetycznym danego języka. Np. w stpol. istniały regularne z punktu widzenia rozwoju fonetycznego formy psek (< psł. *pь̯sъ̥kъ̯) w M., a pieska (< psł. **pь̯sъ̥ka) w D. i podobne w przypadkach zależnych. Pod wpływem tych form, gdzie się stale powtarzał temat piesk-, w wyniku działania w. a. został utworzony mowy M. l. poj. piesek z e po p. Podobnie na skutek działania analogii, czyli w wyniku w. a., pojawiło się -o- w C. l. poj. rzeczownika żona : żonie zamiast starszej i regularnej formy żenie. Nie uległa natomiast w. a. forma odpowiedniego przymiotnika: żeński, zachowując stare -e-*. Ogólnie da się stwierdzić, że w. a. są częstsze we fleksji niż w słowotwórstwie. (EJP 431)
Cytaty
Bardziej zbliża się do istoty rzeczy termin «wyrównanie form» (formenausgleichung), oczywiście tylko zamiast «analogji», nie zaś zamiast «etymologji ludowej».
Z drugiej strony formy dawniej różne stają się w zakresie końcówki podobnemi wskutek ich wyrównywania [form] (wpływ analogji) [...].
Pomorskie Słup || Stułp z końca XII wieku (miejscowość nad rzeką Warnow) z pewnością polega na wyrównaniu pierwotnego stosunku *stłup *stołpa (*stółpa), p. wyżej.
W tematach na -jo- końcowe -om zmieniało się na -em, z czasem jednakże zaszedł przede wszystkiem w Małopolsce proces wyrównywania obu typów n. p. D. sg. krolowi zam. krolewi według wilkowi i t. p
Ten okres mieszania różnych deklinacyj, okres wpływania jednych deklinacyj na inne, częściowego ich wyrównywania, okres wpływu analogji, trwał w czasie jedności prasłowiańskiej, ciągnął się dalej w okresie prapolskim i staropolskim i nie skończył się dotychczas, od wieku jednak XVI był hamowany tradycją literacko-językową. Za to przed połową w. XVI proces mieszania systemów deklinacyjnych, wyrażający się w zabytkach chwiejnością form obocznych, był niezmiernie żywy.