terminów gramatycznych online
przymiotnik
Leksem o prymarnej funkcji członu zależnego grupy imiennej, semantycznie interpretowanej jako funkcja określenia rzeczownika (funkcja atrybutywna).
Cytaty
Imiona są wielorakie. Nomen substantivum: Imie istotne, krocej: Istotnik, albo Rzeczownik. Nomen Adjectivum: Imie przyrzutne, przymiotne, krocej Przymiotnik. Nomen proprium: Imie własne czyli szczegulne. Nomen appellativum: Imie nazowne, mianowne, czyli pospolite. Nomen gentile, gentilitium: Imie Narodowe, Rodowe.
W szeregu wyrazów odmiennych piérwsze jest Imie, którém nazywamy rzeczy lub ich przymioty. Imie jest więc nazwisko rzeczy, lub jéj przymiotu. Imiona tedy stąd się zowią, jedne rzeczownemi czyli Rzeczownikami, drugie przymiotnemi czyli Przymiotnikami [...]. Cecha imion przymiotnych jest, że odpowiadają na pytanie: jaki? jaka? jakie?.
Jako w naturze i myśli naszéj przymioty złączone są z rzeczami, tak w języku naszym dla wydania tegoż związku, przymiotniki zgadzają się z rzeczownikami w rodzaju, liczbie i przypadku.
[...] Zakończenia czasowe czyli słowne dwóch piérwszych osób l. p. eś, em, i dwóch mnogiéj ście, śmy, mogą się od słów odrywać, i łączyć z zaimkiem, rzeczownikiem, przymiotnikiem, spójnikiem lub przysłówkiem. Sposób ten łączenia tych zakończeń z innemi wyrazami, nazywa się Przekładnią, w któréj następujące przestrogi zachować należy. a) Jeżeli poprzedzający wyraz, do którego się zakończenie słowa przenosi, kończy się na samogłoskę, natenczas zakończenie czasowe traci swoję samogłoskę e [...] b) Przekładnia ta, koniecznie użyta być musi wtenczas, kiedy przed słowem stoi spójnik by, lub inne z niego złożone [...].
Następnie światło przewodniczące wiedzy człowieka, poprowadziło go do badania jestestw w ich kształtach i treści — do pojmowania właściwości, czyli przymiotów każdego,—wskazywało mu, jakie ony są, dla czego są, i nazywało przymioty wedle rodzaju istotników. A to jest druga doba w mowie, a miano tych nazwań jest przymiotnikiem, (Nomen adjectivum).
Przymiotniki podzielić można na dwa główne oddziały, na piérwotne: biały, czarny, i pochodne, to jest przerobione z istotników: drewniany, ojcoicski; ze sprawomianów: bierny, jadalny; z liczbowników: jedyny, drugi; z dosprawianów: wczorajszy, dzisiejszy, i z zamianków: twój, sam. Piérwsze przechodzą prawidłowo odmiany, drugie ulegają zboczeniom, o których w właściwém miéjscu uczyni się wzmianka.
Właściwnik .... Jedna z siedmiu części zdania, druga z porządku odpowiednia przymiotnikowi.
Kiedy w Narzędnikach i Miejscownikach przymiotników należy pisać za księdzem Kopczyńskim: ym, im, ymi, imi, a kiedy: ém, emi, — o tém mówiliśmy szczegółowo na str. 105.
NB. Prof. Małecki i nowsi gramatycy używają w Narzędniku liczby mnogiéj tylko końcówki: ymi, (imi), bez względu na rodzaj, do którego się przymiotnik odnosi.
Małą literą początkową pisze się: [...] Przymiotniki, urobione od imienia własnego miejscowości: np. starosta lwowski, województwo lubelskie (ale: Lubelskie, jako obszar dawnego województwa, wielka litera, ob. wyżej 1. b.), łany podolskie i t. p., również przymiotniki urobione od imienia własnego osoby: np. obchód mickiewiczowski, zygmuntowskie czasy, chyba że ten przymiotnik jest nazwą własną: np. plac Sapieżyński, fundacya Skarbkowska.
Przez uszanowanie zaczynamy od wielkiej litery: Pan Bóg, Najwyższy, niech się dzieje wola Jego święta; także mówiąc o ludziach (nie o ich godnościach lub urzędach) z przymiotnikami: Najjaśniejszy Pan, Przewielebny Ksiądz, Pan Starosta, zwłaszcza jeśli do nich samych piszemy; w tym razie i zaimki piszą się wielką literą: Twój przyjaciel, brat Pański i t. p.
Podług przymiotnika dobra" [odmieniają się]: a) nazwiska żon na owa: bratowa, królowa, Radziwiłłowa, b) nazwiska wsi i miast na — owa: Brzozowa, Kolbuszowa.