terminów gramatycznych online
imiesłów
Participium (imiesłów). Niefinitywna (nieosobowa) forma czasownika będąca syntaktycznym derywatem regularnie tworzonym od form osobowych.
Cytaty
Części mowy nazywają się po polsku i po łacinie, jak następuje:
Iwsza: Wykrzyknik (Interjectio), np. ach! [...]
Xta: Imiesłów (Participium), np. pisany, czytany, piszący, czytający i t. d.
O Imiesłowach (Participia). [...]
A. Wyrazy do 10tej części mowy należące dlatego nazywają się Imiesłowy, że oznaczają Imiona od słów pochodzące, np. czytany, czytający, pochodzą od słowa czytać.
Imiesłów, participium.
Dla téjże przyczyny wszystkie imiesłowy kończące się na ony, mają o otwarte, nawet wtenczas, kiedy są skracane, np. spędzony, znużony, umęczon i t. p.
[…] Wyrazy takie, jak mający, wygrany, nazywają się imiesłowami, bo są to imiona przymiotne, czyli przymiotniki urobione ze słów, łączą więc w sobie pojęcie imienia i słowa.
Imiesłów jest to wyraz urobiony ze słowa, wyrażający podobnie jak słowo czynność, stan, byt, oznaczający wzgląd czasów i odmieniający się jak przymiotnik, przez rodzaje i liczby. Imiesłów w zdaniu bywa określeniem. Imiesłów nie odmienia się przez stopnie, bo nie przymiot, ale czynność, stan, byt istot w czasie wyraża. Ale kiedy względu na czas nie oznacza, na tenczas ma znaczenie przymiotnika i stopniuje się [...].
Imiesłowy są różne według znaczenia słów. Imiesłów czynny czasu teraźniejszego kończy się na ący […]. Imiesłów czynny czasu przeszłego na ł […], a czasem na ły […]. Imiesłów czynny czasu przyszłego […]. Imiesłów bierny czasu przeszłego na any, ony, ty [...]. Imiesłów bierny czasu przyszłego [...].
Podług odmiany przymiotnikowej odmieniają się także wszelkie imiesłowy, tj. takie formy czasownika, które swojem znaczeniem bardzo się do przymiotników zbliżają, albowiem tak jak one przymiot osób lub rzeczy oznaczają, np. kochany, szanowany, lubiony, pieszczony, ceniony, wielbiony, poważany.
Imiesłowy, które rząd i naturę czasownika zatrzymują, są przymiotnikową postacią czasownika, np. czytający-a-e, ukochany-a-e, napisany-a-e, piszący-a-e itd. W języku polskim rozróżniamy dziewięć imiesłowów, z których cztery używa się tylko w formie czynnej, a pięć w formie biernej.
Oto np. w ostatnich wydawnictwach krakowskich spotykamy się z taką nomenklaturą: „Niektóre masculina z nomin. na -a”. „W znaczeniu vocativu, accusativu”. [...] „Podług deklinacyi rzeczownikowej występuje ten imiesłów (= ten im. występuje) jak nominativus lub accusativus”. „Pl. accus. w znaczeniu nom. adj. podług deklinacyi rzeczownikowéj”.[...] Zapytać się chce, dlaczego osoby tak piszące czynią wyjątek dla pewnych terminów, a dla innych nie? Czemu nie piszą np. attributa, kiedy piszą masculina? Czemu nie piszą np. declinatii substantivialnej [...]?
Niektórzy używają systemu mieszanego: jedne pojęcia nazywają terminami spolszczonymi, inne obcymi, używając ich in сrudo. Oto np. w ostatnich wydawnictwach krakowskich spotykamy się z taką nomenklaturą: „Niektóre masculina z nomin. na -a”. „W znaczeniu vocativu, accusativu”. [...] „Podług deklinacyi rzeczownikowej występuje ten imiesłów (= ten im. występuje) jak nominativus lub accusativus”. „Pl. accus. w znaczeniu nom. adj. podług deklinacyi rzeczownikowéj”.[...] Zapytać się chce, dlaczego osoby tak piszące czynią wyjątek dla pewnych terminów, a dla innych nie? Czemu nie piszą np. attributa, kiedy piszą masculina? Czemu nie piszą np. declinatii substantivialnej [...]?
Akademia nie myśli, ani nie może wzbraniać prawidłowego sposobu pisania bezokoliczników przez c: móc, lec, imiesłowów zaś bez ł, starszy, zjadszy.
W memoryale p. Kryńskiego czytamy: „Spółgłoska ł zasługuje na zupełne usunięcie z form imiesłowów czasu zaprzeszłego, takich jak poszedłszy, zjadłszy, starłszy i t. p. [...] Wtłoczono zaś owe ł wskutek błędnego zapatrywania się na powstanie tego imiesłowu.
§ 257. Imiesłowy. Do form konjugacyjnych w języku polskim, podobnie jak w innych indoeuropejskich, zaliczamy nadto szereg przymiotników słownych, stanowiących odrębną kategorję, zwaną imiesłowami.