terminów gramatycznych online
kategoria
Język: polski
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Fleksja czyli nauka o odmianach, albo odmiennia: Kr/1917
- Fonetyka opisowa: Benni/1923
- Historyczna fonetyka czyli głosownia: Rozw/1923
- Uwagi wstępne: Uchw.AU/1891
Kategoria językowa. Termin używany w językoznawstwie bardzo szeroko i w różnych znaczeniach. Najogólniej oznacza zbiór elementów pełniących tę samą funkcję w systemie jęz.
Cytaty
Nikt nie zaprzeczy, że w wielu wyrazach tej kategoryi obie formy są używane powszechnie, niekiedy do jednej lub drugiej formy przywiązało się nawet odrębne znaczenie (regent i rejent).
Mamy wreszcie rzeczowniki, należące pod względem znaczenia do jednej i tej samej kategorji, a nie wszystkie z jednym używane zakończeniem.
Znaki dla dźwięczności schematycznie przedstawiają nam widok szczeliny głosowej w krtani, mianowicie zbliżenie zupełne wiązadeł głosowych — dźwięczność, i rozsunięcie ich — bezdźwięczność. Dwa ostatnie znaki przedstawiają dwie typowe głoski danych kategoryj.
Podkreślić trzeba, że nie idzie tu wcale o jakąś mechaniczną mięszaninę form do tej samej należących kategorji, a mających raz postać polską, to znów czeską, ale o konsekwentne współistnienie w danym dialekcie niektórych znamion czeskich obok innych polskich.
Radziejewo obok Wiśniową, występuje w całej sile na zachodzie Wielkopolski w dwu kategorjach: w dat. sg. na -ov'i || -'ev'i i w przymiotnikach na -ovyi ̯ || -evyi ̯.
Mamy zatem następujący podział naturalny fonetyki historycznej: zmiany a) ogólniezależne, b) szczegółowozależne, z całym szeregiem kategoryj i ugrupowań. Jednakowoż poniżej nie będę się trzymać tego podziału jako ścisłej zasady, bo w epoce języka polskiego, którą mamy przedewszystkiem przed oczami, rozwój ogólniezależny gra małą rolę, tem większą zato rozwój szczegółowozależny.
Pochodzenie tego typu jest jasne: są to denominatiwa od pni barytonowych z rdzenną cyrkumfleksową i krótką, wykazują zatem prawdopodobnie wtórne posunięcie przycisku na nowoakutową sufiksalną i dlatego też mają krótką rdzenną, bo tylko w serbochorw., gdzie cyrkumfleks utrzymał się w ogóle jako długość, i ta zgłoska po przesunięciu przycisku pozostała długą i ona rzeczywiście jest długą hláditi, a ta okoliczność wywołała tu, na gruncie serbochorwackim, ogólne wyrównanie z poprzednią kategorją.
Warto zaznaczyć, że spółgłoski nosowe we wszystkich kategorjach zachowują się w polszczyźnie jednako, usuwając długość: stronka słomka wronka itd.
Porównanie z innemi językami słowiańskiemi, rozróżniającemi dawne u od dawnego ǫ, uwzględnienie kategoryj, w jakich się pojawia, a wreszcie narzeczy i zabytków polszczyzny pozwalają jednak na przeprowadzenie przynajmniej z grubsza podziału.
We wszystkich tych kategorjach (z wyjątkiem infinitywu) utrzymały się zresztą jeszcze dzisiaj pełne postaci w dialektach.