terminów gramatycznych online
odcień różnice w wymowie i formie
Język: polski
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Historyczna fonetyka czyli głosownia: Rozw/1923
- Kilka słów o etymologii właściwej jako sprawozdanie o niniejszej pracy złożone: Trz/1865
- Nauka I. O wyrazach, zgłoskach i głoskach: Sier/1838
- O jloczasie polskim wyjaśnienie: Oż/1883
- Odezwa do miłośników klasycznej i naukowéj pisowni: Oż/1883
- Przypadkowanie zakonczenia ę: Mroz/1822
- Słownik, t. 3: N-Ó: SW/1900-1927
Cytaty
Spółgłoską podręczną jest w Polskiej mowie litera j, lecz litera ta nie może następować po samogłosce nosowej. Spółgłoska bowiem j, jest przejściem od grubszej do najcieńszej samogłoski przez wszystkie odcienie; przy wyrobieniu zaś nosowych samogłosek, część powietrza która przez kanał ust przechodzi, jest zbyt słabą, aby odcienie te oddać mogła.
Tak zaś język rodowity jako i obce mogą miéć różne odcienia czyli odmienności w wyrazach lub ich wymawianiu, a ztąd pochodzą różne odcienia jednegoż języka dyalektami zwane.
[Zygmunt Sawczyński] Wyjaśnia ona [etymologia] bowiem poniekąd tworzenie się wyrazów, a raczéj części w skład ich wchodzące: ich pierwiastki, źródłosłowy, końcówki, za pomocą których tworzą się różne odcienia wyrazów, wrostki między pierwiastkami, źródłosłowami a końcówkami wyrazy tworzącemi, zakończenia odmian przez przypadki, liczby, czasy, tryby i osoby, usiłując wykazać, jakie żywioły tkwią w tych końcówkach i co one pierwotnie znaczą.
Zatem wynalazł [Józef Medzofanti] klucz do wykrycia wszystkich odcieni naszej wymowy bogatej znaczkami pewnemi i literami osobnemi oznaczył liczbę ich, porządek i pokrewieństwo z sobą, dalsze lub bliższe były, stopnie podzielił, zrozumiał wszystko od razu dosadnie, prawidła i iloczas tem samem już znalazł w nich.
Odcienia trzy, jakie dawniej były na całych obszarach Polski małoznaczne w wymowie, co do jloczasu, to widzimy, że nikną z każdym dniem i zlewają się w jeden jloczas pewny, stały i ogólny.
Odcień, a [...] odcień głosu = modulacja, półton.
Wyrazy gwarowe podaję oczywiście w postaci fonetycznej, ale z pewnemi ograniczeniami. Idzie przedewszystkiem o to, że rozróżnianie wszystkich najdrobniejszych odcieni, zwłaszcza zależnych, niedających się w krótkim zarysie omówić, zaciemniałoby tak obraz całości jak i samodzielną psychiczną wartość głosek.
Mała litera umieszczona nad inną oznacza jej odcień, a więc å — to a chylące się ku e, ẏ — to polskie y ale bliższe nieco i, i t. p.; takaż litera samodzielna, np. i ̯u̯, oznacza i ̯u̯ słabsze mniej wyraźną artykulacją lub krótszem trwaniem.
Na dość znacznej przestrzeni Kujaw spotka się oczywiście różnice języka, na zachodzie np. jeszcze czasem pewne cechy wielkopolskie, na południu typ ćele, różne odcienie samogłosek zwężonych, i t. p., ale żadnej ich części nie można wyodrębnić w osobną całość.
A mianowicie: á wymawia się jak å, to jest jak a lub artykulacyjnie nieco wyższe ȧ z równoczesnem zaokrągleniem warg [...]; é jak wąskie ė o różnych odcieniach lub jak i wzgl. y; o jak wąskie ȯ w różnych odcieniach lub jak u; zarówno e jak o wykazują prócz tego lekką dyftongizację czyli są niejednolitemi pełnogłoskami.