etymologia ludowa

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• SW/1900-1927
• BdC/1915
• Nitsch/1923
• Rozw/1923
• Gaert/1927
• Dor/1958–1969

Etymologia, i 1. lm. e wyprowadzenie pochodzenia wyrazu, źródłosłów, słoworód: E. jakiegoś wyrazu, E. ludowa. 2. blm. nauka o pochodzeniu wyrazów, słowrodnia, słoworód. <Gr. etymologia>

Najwłaściwszemi jednak będą: zamiast «analogji» termin asymilacja morfologiczna (upodabnianie morfologiczne), a zamiast «etymologji ludowej» termin asymilacja semazjologiczna i semazjologiczno-morfologiczna, albo też atrakcja semazjologiczna.

Kruszewski przeczy zasadniczej różnicy między»analogją«a»etymologją ludową«, uważa je za ten sam proces psychiczny, objęty wspólną nazwą »asymilacji«, której rozróżnia dziewięć poddziałów: 1) asymilacja sufiksalna, 2) a. prefiksalna, 3) a. tematyczna, 4) a. fleksyjna, 5) a. leksykalna (assonacja), rozciągająca się na całe wyrazy, 6)»pereintegracja«, przeczłonkowanie (Elwów zam. Lw6w, Lbiąg zam. Elbiąg), 7) arradykacja, 8) adideacja, 9) połowiczna asymilacja leksykalna. Kruszewski niesłusznie pomięszał w jednym pojęciu to, co nazywają zwykle»analogją«, z tym, co nazywają zwykle»etymologją ludową«czyli»słoworodem ludowym«. Między temi dwoma procesami psychicznemi mamy zasadniczą różnicę: Przy»analogji«czyli asymilacji morfologicznej wchodzi w grę tylko układ morfologiczny, w oderwaniu od składu semazjologicznego. [...] Przy»słoworodzie ludowym«czyli przy asymilacji semazjologicznej mamy do czynienia ze składem semazjologicznym, w którym pewien element lub pewne elementy się zmieniają.

Z fonetyki uwzględnione są przedewszystkiem zjawiska o znaczeniu ogólniejszem, ale nieraz i podrzędniejsze, o niewielkim zakresie, jeśli typowe są dla pewnych dialektów i uwydatniają ich związki geograficzne; z morfologji podniesione głównie najrozmaitsze uproszczenia typów odmian. W obu razach na drugi plan usunięte tak szczątkowe archaizmy jak i odosobnione nowe zmiany. Składnia naogół pominięta, w zgodzie ze stanem nauki, ale niejedno zagadnienie z zakresu używania form włączone do morfologji. Pominięta też t. zw. »etymologja ludowa«,jako niełącząca się właściwie z geografją języka, krótko omówiony słownik mimo jego wielkiej do tych celów ważności, znów z powodu braku prac przygotowawczych.

Od r. 1222 Pangrodz pisana: najwidoczniej nastąpiła kontrakcja Pojęgrodza w Pągródz, z czego etymologja ludowa zrobiła Panigródz.

Wedle wszelkiego prawdopodobieństwa mamy do czynienia z objawami rozmaitemi, do których nie można stosować jednolitego objaśnienia fonetycznego. Prawdopodobnie wchodzą w grę: a) różnice dialektyczne, b) dysymilacyjne objawy wokaliczne (lubisz.... przed i, ale litujesz.... przed u); c) przy litować działał także czeski wpływ, d) odwrotne wokalizacje jak zwykle przy wahaniach lub różnicy między językiem kulturalnym a gwarami, e) wreszcie oczywiście kojarzenia z innemi wyrazami czyli t. zw. etymologja ludowa i kontaminacja (lucemiernik).

§ 92. Kontaminacja, analogja, etymologja ludowa. Są to rozmaite objawy, zmieniające postać wyrazu, a polegające na prawach kojarzenia. Występują zarówno przy wyrazach obcych jak rodzimych, zarówno pod wpływem kojarzenia fonetycznego jak etymologicznego i znaczeniowego, zarówno pod wpływem luźnych jak stałych połączeń i par, dotyczą zarówno rdzennej jak sufiksalnej części wyrazu.