ujednostajnienie form, postaci

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• BdC/1915
• ŁośFl/1923
• Nitsch/1923
• Rozw/1923
• Łoś II/1925
• Łoś III/1927

Ujednostajnienie typów pni czyli tematów jednoczy tematy w grupy formalne bliższe. [...] W wyrazach [ov-c-a || ov́-eč-k-a], [doń-ic-a || doń-ič-k-a], [vilč-ic-a || vilč-ič-k-a]... mamy typ obocznościowy [-c- || -č-k-]. Ten sam typ został przeniesiony na [śv́ec-a || śv́eč-k-a], chociaż, gdyby to była po prostu kontynuacja składu wymawianiowo-słuchowego w języku plemiennym, mogłoby być tylko śv́ec-a || śv́ec-k-a.

Ale typowszym północnym sposobem ujednostajnienia jest połączenie -u i -ov'i w jednem -ov'u [...].

Biernik wykazuje dwa rodzaje zmian: 1. bezwzględne ujednostajnienie formy na wszystkie rzeczowniki, zaimki i przymiotniki, 2. zrównanie z mianownikiem. — 1. Formy te nove sekcj spotyka się w potocznym języku klas wykształconych prowincyj ruskich, sfery warszawskiej, a po części i krakowskiej [...].

Ale już w późniejszych zabytkach mamy ujednostajnienie lub mieszanie: Fl. miesza formy na -e i na -ej; Gn. znają tylko formy na -e, inne zabytki np. BZ. mają tylko formy na -ej, które ostatecznie w języku ogólnopolskim zwyciężyły.

W lechickim, podobnie jak w czeskim, zostało przeprowadzone ujednostajnienie na korzyść typu z przyciskiem na nomen i długością prepozycji.

W języku polskim już w czasach przedhistorycznych ten proces ujednostajnienia obu deklinacyj się dokonał; suf. -es- pozostał tylko szczątkowo, w wyrazach pochodnych np. niebieski < *neb-es-ьsk- albo w pewnych formach l. mn.: niebiosa < neb-es-a.

Słowem chaos, który się w drugiej połowie XIX w. zakończył ujednostajnieniem form na -ę u wszystkich rzeczowników z wyjątkiem panią. Por. też § 417.