terminów gramatycznych online
deklinacja
Geneza: łac. dēclīnātiō 'odwrócenie, zgięcie; odmiana (w gramatyce)'
Deklinacja. Odmiana leksemów odmiennych przez przypadki, czyli mające różne formy wyrazowe narzucane przez element kontekstu, najczęściej przez czasownik lub przyimek.
Cytaty
P. Wiele jest części Grammatyki? [...] P. Czego ktora naucza? [...] O. Etymologia słowa i ich własności rozeznawać, one rożnie odmieniać według Deklinacyi lub Koniugacyi.
P. Co to jest Deklinacya czyli Staczanie? O. Jest odmienianie słowa przez spadki.
P. Wiele jest Deklinacyi imion istotnych w języku Polskim? O. Pięć według pięciorakiego tychże imion w Rodzącym spadku skończenia, na: a, i, o, u, y.
Tu się ściągają zakończone syllabą ew jako: krew; wyjąwszy ktore do czwartej Deklin. należą, jak: gniew.
Przykłady Deklinacyi imion w jednej tylko liczbie staczających się.
Barbaryzmy Polskie [...] Popełniają się zaś: [...] 2. Nie zachowaniem Generis, a zatym Deklinacyi.
Ѻ. on i Ѿ. omega. w Księgach Słowieńskich są potrzebne dla różnicy spadkow w Deklinacyach, które się jednakowo, w małej i w wielkiej liczbie wymawiają.
Litery nieme Ъ. i Ь [...] Te dwie litery zdają sie niektórym bydź niepotrzebne; Owoż potrzeba ich jest: dla rozeznania Deklinaciy, Rodzaju, i inszej ortografii. Imiona bowiem na Ъ. kończące się, u Słowakow są Rodzaju Męskiego, Deklinacyi Drugiej.
Przemiany te, jawne i stateczne widzimy w deklinacyach, w konjugacyach i w wyrazach pochodnych, np. szata szacie, łata łacie.
Grammatycy dopiero strącili nas z drogi instynktowej, lecz dosyć pewnej; a strącili dlatego, że uważając jednostronnie, i skacząc nagle od deklinacyj do konjugacyj, nie porównywali mechanizmu swojego dyalektu z pobratymczemi.
Otóż jak rzeczowniki odmieniają się przez przypadki, tak znowu czasowniki odmieniają się przez osoby, liczby i czasy. Tamtę odmianę nazwano przypadkowaniem (deklinacyą), a tę: czasowaniem (albo z łacińska: konjugacya).
Odmiany imion nazywamy deklinacją, odmiany zaś słów - konjugacją.
§ 50. Deklinacja utworzyła się w epoce bardzo odległej, bo jeszcze przed rozdzieleniem się ogólnej mowy aryjskiej na pojedyńcze języki.
★Deklinacja, odmiana imion i zaimków przez przypadki.