oboczność ogólnie (form, postaci)

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• ŁośFl/1923
• Rozw/1923
• Łoś II/1925
• Łoś III/1927
• Dor/1958–1969

W ciągu wieku XV formy 1. os. l. p. na -śm szybko znikają ustępując formom na -m np. w BZ. są już tylko oboczności w rodzaju dał jeśm (archaizm) i dałem (ale już nie dałeśm).

Oto wedle powszechnego zapatrywania oboczność form imperatywu na -i (y) lub bez końcówki [...] objaśnia się znikaniem wygłosowej samogłoski, nie mającej szczególnego morfologicznego znaczenia, przyczem w st. języku była epoka wahania.

mam mieć mienie: st. imać imieć imienie, ale formy bez i- pojawiają się od najdawniejszych czasów, t. z. stara oboczność imam || mam itd.

Stąd oboczność form z j- obok i-, która z biegiem czasu, z zanikiem j-, przeszła w oboczność zero || i-, przy ewentualnem przeprowadzeniu tej lub drugiej postaci wyłącznie.

O obocznościach zmierzch || smierzk Mniszech || Mniszek.... Nitsch: Monografje polskich cech gwarowych Nr 1—2, Kraków 1916.

W st. języku jest oboczność postaci pnia zaimkowego wsz- wś- || przestawionych szw- sw-: szwytek Świeciech.

§ 88. Suf. -izna. Vondrák (563) rozpatruje go razem z suf. -ina, upatrując tu modyfikację pierwotnie jednego przyrostka, niekiedy bowiem trafiają się oboczne formy np. nowina, nowizna. Takie oboczności w języku polskim są rzadkie.

§ 36. Natomiast dawne tematy na -o wcześnie zaczynają ulegać sile asymilacyjnej dawnych tematów na -u; tak np. w Fl. spotykamy dość liczne oboczności form G. sg. na -a i na -u, np. przebytka 32, 14 — przebytku 41, 4, [...].

Zapewne nie było N. sg. raza, choć są oboczności: obraz—obraza, uraz—uraza, forma bowiem razą jest odosobniona i późna. Bruckner, zaznaczając, że był przysłówek jedną, sądzi, że do tego dorobiono razą. Z czasem też powstały używane w języku ludowym: tej razy, tamtej razy.