Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

oboczność głoskowa
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: oboczności
Język: polski
Dział: Fonetyka, Morfologia, Fonologia (współcześnie)
Definicja współczesna

Zob. alternacja

Cytaty

PolTerm/1921, s. 90 Definicja

Zmiany głoskowe. Zmiany żywe i historyczne. Wymiany głoskowe (oboczności). Głoski oboczne. Głoska podstawowa i oboczna. Upodobnienie głoskowe (do przedniej głoski czyli wsteczne, do następnej głoski czyli postępowe, pod względem artykulacji krtani, pod względem miejsca artykulacji w jamie ustnej, pod względem stopnia rozwarcia narządów mowy). Stosunek chronologiczny zmian głoskowych. Wzdłużenie (samogłoski podstawowej). Stwardnienie i zmiękczenie spółgłosek. Iloczas. Samogłoski długie i krótkie. Dwugłoski. Półsamogłoski (mocne i słabe). Samogłoska e ruchome. Przestawka głosek.

Król/1922, s. 9 Definicja

Zmiany głoskowe [...] Niektóre głoski jednak ulegają zmianom żywym n. p. matka, matce, matczyn. W tym wypadku k względem c, cz, jest głoską podstawową, c i cz to oboczności. Zatem: Głoski podstawowe: e (pierwotne) np. w wyrazie "nieść", e (z jat') wieje, g(noga). Oboczności: niosę, wionął wiatr, nodze, nóżka.

Nitsch/1923, s. 468

[...] nawet w dialektach znających ‘y trafiają się oboczności [...].

Rozw/1923, s. 57

Obraz rozwoju fonetycznego polskiego — to znaczy zdanie sobie sprawy z zasadniczych właściwości dzisiejszego stanu fonetycznego, akcentuacji, przyzwyczajeń fonetycznych, zasobu i jakości głosek, stosunków iloczasowych, grup fonetycznych i oboczności, śledząc rozwój tak daleko w tył, jak daleko wogóle da się rozróżnić odrębną falę życia językowego polskiego.

Rozw/1923, s. 65

Cały rozwój fonetyczny jako zjawisko przedstawia się w obocznościach czyli alternacjach, chronologicznych i współczesnych, tradycyjnych i żywych, wyraźnych i zarodkowych. Tych ostatnich nie uwzględniamy w fonetyce historycznej; oboczności współczesne międzydialektyczne tylko, o ile dla całości obrazu są potrzebne, jak o tem już była mowa.

Rozw/1923, s. 65

Cały rozwój fonetyczny jako zjawisko przedstawia się w obocznościach czyli alternacjach, chronologicznych i współczesnych, tradycyjnych i żywych, wyraźnych i zarodkowych. Tych ostatnich nie uwzględniamy w fonetyce historycznej; oboczności współczesne międzydialektyczne tylko, o ile dla całości obrazu są potrzebne, jak o tem już była mowa.

Rozw/1923, s. 83

1) bo wyraźnego wzdłużania w nowoakutową długą nie było; można co najwyżej mówić może o podobnej tendencji wobec oboczności czes. nesti || nésti; może też zmieniła się intonacja na nową krótką.

Rozw/1923, s. 146

Ta oboczność, dzisiaj jeszcze dosyć częsta z powodu bardzo znacznej ilości odziedziczonych konkretnych wypadków, ale kontynuowana od dawna czysto tradycyjnie, t. j. nie podtrzymywana dzisiejszą tendencją artykulacyjną, uległa z biegiem czasu podobnie jak rozszczepienie prasł. ě licznym wyrównaniom itd. i w ogóle da się o niej to samo powiedzieć co o tamtej.

Rozw/1923, s. 157

Szczególnie zwracam uwagę na oboczności dłuż. dłūg tłŭsty itp., którym odpowiada dial. oboczność dłuż. dług tołsty albo dłūg ale dełgi (^= dołgi) itp.

Rozw/1923, s. 198

Również prastarą jest oboczność postaci cień sień ścień...., gozd gwozd.... (§ 80), wykraczające daleko poza granice polszczyzny.

Gaert/1927, s. 32 (31-32)

Wiadomości z tego działu przyczyniają się do zrozumienia fonetycznych oboczności pierwiastków, tematów i przyrostków w morfologji.

Gaert/1927, s. 92

Oboczność, p. wymiany głoskowe.

Gaert/1927, s. 103 Definicja

★Wymiany głoskowe (oboczności, alternacje), np. k:c w wyrazie ręka:ręce.

Kor/1961, s. 76

Językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej stanowiący pierwszy wyraz jej unifikacji od czasów Kopczyńskiego [...].

Terminologia. Głosownia: [...], oboczność, głoska podstawowa, oboczna, zmiana głoskowa żywa, historyczna; wzdłużenie, stwardnienie, zmiękczenie, przestawka, upodobnienie wsteczne, postępowe, zgłoska otwarta, zamknięta [...].

Powiązane terminy