terminów gramatycznych online
dysymilacja
Geneza: łac. dissimilis 'niepodobny, różny'
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Historyczna fonetyka czyli głosownia: Rozw/1923
- Koniugacja: ŁośFl/1923
- Prawidła samogłoskowe: Malin/1869
- Słowniczek: Gaert/1927
- Słownik, t. 1: A-G: SW/1900-1927
- Słownik, tom II (D-G): Dor/1958–1969
Dysymilacja (odpodobnienie, rozpodobnienie). Proces fonetyczny polegający na wytworzeniu różnic albo na powiększeniu istniejących (odpodobnieniu) między głoskami współwystępującymi wewnątrz jakiegoś ciągu fonicznego.
Cytaty
„Przystępujemy teráz do przemiany samogłosek, zależnéj od ciężkości głosek i jiloczasu. Tu się objáwiá delikatniejsze, idealniejsze poczucie miłodźwięku, niż w upodobnieniu (assimilatio) i dissimilacyji; tu jest celem pewná równowága, symetryjá żywiołów fonetycznych wyrazu. Następnie tu pojawiająca się przemiana samogłosek jest albo jich wzmocnieniem, a bo osłabieniem według prawa kompensacyjnego (nach dem Kompensations-Gesetz). To prawo ulegá w rozmajitych językach rozmajitym zastósowaniom, tylko że prawideł nie można zawsze ściśle oznaczać w szczegółach [...]".
Dysymilacja, i, lm. e jęz. rozpodobnienie, zastąpienie powtarzającego ś. brzmienia innym np. mularz zam. murarz, Wolamin zam. Wolanin itp. <Z Łć. dissimulatic, Fr. dissimilation>
Pojmować to można jako dysymilację ze śvy'at, gdzie istnienie poprzedzających ś ʒ' spowodowało inną drogę uniknięcia wargowo-podniebiennej niż np. w vi ̯ara — vy'ara.
Inna szczególna cecha w zakresie zmiękczenia spółgłosek zachodzi w odmianie imiesłowów na -dziony, -ciony np. np. przywiedziony, zgnieciony. w M. l. mn. form osobowych męskich imiesłowy te brzmią nie: przywiedzieni, zgniecieni, ale przywiedzeni, zgnieceni widocznie pod wpływem dysymilacji następujących po sobie spółgłosek miękkich przedniojęzykowych: dź—ń —> dz — ń, ć— ń —> c — ń.
Obie postaci, 1. przypadku i dalszych, wpływały wzajemnie na siebie, mianowicie pierwszy utrzymywał wyraźną artykulację głoski ś w dalszych, zaś dalsze, zmieniwszy się wcześnie wskutek dysymilacji na tścia itd., wywołały pierwszy w postaci teść.
Rezultaty obejmuje się rozmaitemi nazwami, charakteryzującemi zjawisko właśnie ze względu na stosunek rezultatu do poprzedniej fazy: asymilacja, dysymilacja, zanik, epenteza itd.
Dysymilacja, p. zmiany głoskowe B.
Zmiany głoskowe (historyczne) [...]. B. Jakościowe (kwalitatywne): ★upodobnienie (asymilacja) lub odpodobnienie (dysymilacja); wsteczne (regresywne) do następującej głoski, np. trafka lub postępowe (progresywne), do głoski poprzedzającej, np. tfaš.
Dysymilacja ż I blm [...] 2. lm D. -cji a. -cyj jęz. «zjawisko polegające na tym, że z dwóch głosek identycznych, pozostających w bliskim sąsiedztwie, jedna ulega zmianie, np. ruła zamiast rura, rozpodobnienie»: Zdaje się nie ulegać teraz wątpliwości, że należy wychodzić od formy Brzura ze zwykłym rz, wynikiem zmiękczenia głoski r, a postać Bzura pojmować jako dysymilację. Jęz. Pol. 1924, s. 43. // SW.