proces fonetyczny

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Mał/1879
• ŁośFl/1923
• Rozw/1923
• Łoś II/1925

Widzimy ten proces fonetyczny jasno na przykładzie serce: dzisiaj w nim jest już twarde s, a dawniéj hrzmiało to sierce.

§ 4. W deklinacji niezmienny morfologicznie temat łączy się z różnemi końcówkami. Zmiany fonetyczne nie przeszkadzają nam uznać niezmienności morfologicznej tematu np. las-u, lesi-e. Niekiedy jednakże wskutek procesów fonetycznych zaszły w temacie zmiany, których dziś ogół od morfologicznych odróżnić nie umie np. niebo, niebiosa. Nie jesteśmy też pewni, czy taka oboczność stp. jak gospodzin-, gospodn-a wyniknęła z przyczyn fonetycznych czy morfologicznych. Wyraźnie morfologiczną jest różnica między poganin-a a pogan-om, gdyż temat w formach liczby poj. zawiera morfemę in-, której nie zawiera i nie zawierał nigdy temat form przypadkowych l. mn. i podw.

§ 6. Widzimy przeto, że podział ten jest konwencjonalny, a konwencjonalność jego tem oczywistszą się okaże, im głębszą uwagę zwrócimy na zmiany historyczne we fleksji. Bywa tak bowiem, że dawna zgodność form w zakresie końcówek ulega zmianie pod wpływem procesów fonetycznych, np. niegdyś formy kończące się na -ja różniły się jedynie tem, że końcówka ta (jak i końcówki innych przypadków) mogła być akcentowana lub nieakcentowana; z czasem przybyła inna różnica: w iloczasie, a wreszcie w sposobie wymawiania końcowego -a, i stąd staropolskie formy literackie oraz dzisiejsze gwarowe: volå, duša. Jeszcze dawniej dzięki wpływowi czynników fonetycznych końcowe -ai ̯ wymieniło się na -ě lub na -i [...].

Zarówno wskutek procesów fonetycznych jak morfologicznych powstały nowe geminaty i zostały utrzymane.

§ 2. Przypuszczać można, że morfemy były niegdyś wyrazami, a przeto musiały mieć formę możliwą do wymówienia; stąd przyjmujemy, że każdy morfem musiał pierwotnie zawierać w sobie samogłoskę. Potem jednak, kiedy morfemy stały się tylko cząstkami wyrazów, mogły wskutek procesów fonetycznych tracić swe samogłoski a często i spółgłoski.