Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

syntagma

Hasło w cytatach: syntagmy
Język: polski
Geneza: gr. sýntagma 'zestawienie'
Dział: Składnia (współcześnie)
  • Asymilacja morfologiczna, semazjologiczno-morfologiczna i semazjologiczna: BdC/1915
  • Elementy myślenia językowego i jego uzewnętrzniania: BdC/1915
  • Fonetyzacja, morfologizacja, semazjologizacja: BdC/1915
  • Słownik, tom VIII (S-Ś): Dor/1958–1969
EJP 1991, 343 Definicja współczesna

Syntagma – kombinacja dwu lub więcej jednostek znaczeniowych następujących po sobie w danym ciągu wypowiedzeniowym. Termin wprowadzony do językoznawstwa przez F. de Saussure’a. S. może być wyraz (jako kombinacja morfemów, np. prze-rób-ka), grupa (np. mój kuzyn) lub zdanie (np. Pada deszcz).

Cytaty

Najprostszemi elementami zdania, jako większej całości morfologicznej, są syntagmy czyli wyrazy i wyrażenia ze stanowiska syntaktycznego niepodzielne. Podobnie jak morfemy i ich części, tak też syntagmy i ich części morfologizują się i semazjologizują się.

Na granicy między morfologją wyrazu a morfologją zdania stoi syntagma (wyraz). [...] Na wyraz (na syntagmę) można patrzyć jako na skrócone zdanie, a na zdanie jako na rozszerzony wyraz.

Budowa zdania, jego rozkład na elementy syntaktyczne (syntagmy) różnowartościowe jest odbiciem nieświadomego rozbioru naszego «ja» na jego części składowe.

Ujednostajnienie form w zakresie morfem «słowotwórczych» (sufiksów), t.j. morfem, łączących się z morfemami semazjologicznie centralnemi poza sferą związku wzajemnego syntagm czyli wyrazów na gruncie syntaktycznym. Dawne [ṕęk-r-] > [ṕęk-n-] (piękny, piękna...) pod wpływem przedewszystkim takich, jak [ład-n-], [ślič-n-]..., a następnie wszystkich wogóle przymiotników z morfemą [-n-].

Syntagma ż IV, CMs. ~gmie, jęz. «odcinek tekstu złożony z dwu lub więcej wyrazów, połączonych związkiem składniowym (np. biały dom); grupa składniowa, syntaktyczna» <gr. sýntagma = zestawienie>.