wyraz

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Nał/1774
• Dudz/1776
• Ant/1788
• Prz/1792
• Szum/1809
• DwBg/1813
• Prz/1816
• SkorM/1816
• Jak/1823
• Mucz/1825
• SkorM/1828
• Bor/1830
• Rozp/1830
• Marc/1833
• Rew/1845
• Desz/1846
• Br/1848
• Such/1849
• Ryk/1850
• Kurh/1852
• Szt/1854
• Morz/1857
• Gr/1861
• Mał/1863
• Kur/1865
• Malin/1869
• Kam/1870
• Czep/1871–1872
• Lerc/1877
• Mał/1879
• Malecz/1882
• Oż/1883
• Jes/1886
• Grub/1891
• Uchw.AU/1891
• Kr/1897
• Król/1907
• Lor/1907
• Kr/1917
• Łoś/1918
• Kon/1920
• PolTerm/1921
• Król/1922
• Benni/1923
• Nitsch/1923
• Rozw/1923
• Szob/1923
• ZwO/1924
• Gaert/1927
• Kl/1939

Źle tedy jest tak po francusku mowić [...] cours-je? [...]. trzeba inszego zażyć Wyrazu jak ten na przykład: est-ce que, [...] est-ce que je cours?

Mowa zaś mieszana, kiedy słowa Polskie z Łacińskiemi mieszane bywają [...] Są jednak niektóre okoliczności, w których możemy użyć tego sposobu [...] Takie są: gdy abo nie mamy wyrazów Polskich, i choćbyśmy wyrazili, nie zrozumiano by nas, abo gdy nie chcemy, aby nas wszyscy rozumieli: abo gdy o takich rzeczach mówić przychodzi, których ojczysty wyraz obraziłby uszy.

I. Brzmi jak e krótkié i ściśnioné w następujących wyrazach, birth urodzenie bert, Firm mocny Ferm, virtue cnota wertiu, mirth radość mert, girl dziewczyna gerl.

Samogłoski nawet Krótkie i Wątpliwe robią Zgłoskę Długą, kiedy po którey z nich w jednymże wyrazie następuje albo jedna z trzech spółgłosek poddwoyonych, albo dwie przynaymniey spółgłoski innego rzędu.

Grecy szybko pisząc używają mnogich pęteł skracających wyrazy.

Język ludzki jest to zbiór giestów i wyrazów, przez ludzi dla zrozumienia się wymyślonych.

Zaimek jest to wyráz odmiénny przez rodzaje, liczby i przypádki, stopniów tylko nié má. [...] Zowié się zaś stąd zaimkiém, że się po­spolicie kładzie za imié, którego po­wtórzénie w mowie mogłoby być przy­kré.

Takie przeszyki nastręczać się muszą dla uwdzięczenia mowy naszej w niektorych słowach, jak widzimy w wyrazach: pulchny, zamiast puchlny, słony, zamiast solny, kuternoga, zamiast kurtanoga, tłomaczyć, zamiast tołmaczyć (dolmetschen) i t. d.

Ileż wyrazow, które przez mylne usłyszenie ich z ust cudzych, źle są użyte i źle sprzęgane z drugiemi?

Jak gdy w odległej świata przestrzeni podróżnik, lub wojennemi przygody w dalekie i odmienno-języczne krainy rzucony rycerz, z zachwycającém zdziwieniem podobne do rodowitej mowy usłyszy tony, a nawet odrębne, toż samo co w jego ojczystéj mowie znaczące wyrazy, pada na łono nieznajomego, który je wymawia lub śpiewa [...].

[…] Myśli składają się z wyrazów, wyrazy z zgłosek czyli syllab, syllaby z głosek, t.j. postaci do malowania wyrazów używanych, pospolicie literami zwanych […].

Podział pisowni ten się być zdaje najprostszy i najjaśniejszy; uważać: 1) głoski czyli litery szczególne, ilorako się która pisze; 2) głoski złączone czyli zgłoski albo syllaby; 3) wyrazy całkowite jeden względem drugiego; 4) na koniec, przestanki po wyrazach.

Do samogłosek dołączają pospolicie jeszcze dwa znamiona, to jest Anuswâra i Wisarga zwane: pierwsze znamie składa się z punktu (˙) i kładzie się na wierzchu, przy końcu wyrazu zamiast (m), tudzież euphonicznych zmian téj spółgłoski, w środku zaś wyrazu, zamiast wszelkich tonów nosowych (ं); [...].

Słowo czyli Czasownik, oznacza czynność jakową lub stan rzeczownika:— czynność, np. chwalę; stan rzeczownika, np. leżę. Poznaje się po tém wyraz że jest słowem, iż można doń dodać zaimek ja, ty, on, ona, ono, i t. d.

Pytania. 1. Jaka w wyrazie głoska, wielka czy mała? i dla czego?

Pytania. 1. Jaka w wyrazie głoska, wielka czy mała? i dla czego?

Te same syllaby iedna nawzaiem z drugą tworzą wyrazy; syllabami wymawiać się maią:

2.

ba-ba, bą-ki, be-la, bę-dą, bi-ci, bo-bu, ca-ła, le-cą [...].

Odpowiedzią często w jednym wyrazie zawiéramy zdanie, jak np. czy Piotr był w Kościele? odp. 1. był. 2. tak. 3. nie.

Język składa się z wyrazów, wyrazy z brzmień w mowie.

Mała litera napisze się, gdy wyrazy po dwukropku dalszym ciągiem są jednego zdania; np. Człowiek z dwu części uczyniony jest: z duszy i ciała.

A [...] Tak samo brzmi w wyrazach: ancient, dawny, scarce, rzadki [...].

Bywa ich bowiem mniéj, gdy którakolwiek część zdania jest domyślną, lub gdy dwa oddzielne wyrazy spajają się w jeden. Więcéj zaś bywa wtedy, gdy jeden wyraz nie jest dostateczny do wydania któréjkolwiek części zdania. Co da się postrzedz w dalszym ciągu uwag nad składem zdania.

Wyrazy są nieprzeliczone, a podług różności narodów rozmaite.

I tak w powyższych przykładach wyrazy: słońce, Bóg są podmiotami.

Zdania składają się z wyrazów, wyrazy ze zgłosek, zgłoski czyli syllaby z głosek, a tych znaki piśmienne nazywamy literami.

СЛОВА СОЕДИНЕННЫЯ ВЪ ФРАЗЫ. Wyrazy połączone w frazesy.

[...] Pisowniá podaje prawidła, jakiemi postaciami głosek oznaczać náleży głosy i brzmieniá, danego języka, wchodzące już w skłád wyrazów; jakiemi znakami oddzielać wyrazy i zdaniá od siebie w ciągu pisma, albo raczéj, jakiemi znamionami oznaczać zdaniá i okresy. Grafika zaś w znaczeniu gramatycznym má nám wskazać postacie głosek, jakiemi oznaczać náleży głosy i brzmieniá danego języka niezależnie od wyrazów, których są cząstkami. Jednym słowem: Grafika uczy nás oznaczać pojedyńcze głosy i brzmieniá, podaje sposób wyráżaniá głosek w abecadle, i jest pisownią, że tak rzekę, abecadłową; Ortografijá zaś jest odnośnie do fonetyki języka pisownią wyrazową, obejmującą prawidła dlá wyrazów, zgoła dlá mowy pisanéj. Grafika daje nám, a przynájmniéj dać nám powinna, w pojedynczych postaciach wyraźny i cáłkowity obráz fonetyki danego języka; Pisowniá zaś jest wynikiem prawideł językowych zastósowanych do etymologiji i gramatyki; powinna być wiernym obrazem nie tylko fonetyki języka, ale i jego organizmu.

[...] Wszystkie atoli te znaczeniá schodzą się s sobą, jakoby w punkcie centralnym, w ogólnym znaczeniu wyrazu, tak że pospolicie w mowie naszéj wyráz i słowo znaczą jedno i prawie to samo. Lecz w gramatyce słowo (verbum, rhema) służy za názwę naukową (terminus technicus), oznaczającą jednę s części mowy. Słowo tedy, jako názwa naukowá, oznaczá nám w gramatyce byt, jistnienie, stán, czynność lub bierność jakiéj jistoty w danym czasie [...].

Mowa składa się z wyrazów […].

[…] Tak np. w wyrazach: grab, pan, dzwon, traf — ostatnie spółgłoski wymawiamy twardo, i dla tego się one zowią twardemi; w wyrazach zaś grab', pań, dzwoń, traf', końcowe spółgłoski wymawiamy miękko, i dla tego się one zowią miękkiemi. Widziemy z przytoczonych przykładów, że miękkie spółgłoski, gdy są położone na końcu zgłoski, różnią się od twardych tém, że mają nad sobą kréskę [...].

P. Z czego składa się mowa ludzka? 0. Mowa ludzka składa się ze zdań, np. To dziecko uczy się dobrze. P. A zdania z czego się składają? 0. Zdania składają się z wyrazów, które inaczej zowiemy częściami mowy, np. To—dziecko—uczy—się—dobrze.[...] Wyrazy składają się z syllab czyli ze zgłosek, np. To, dzie-cko, u-czy, się, do-brze.

Ze wszystkich djalektów europejskich, litewski najwięcej ma w sobie wyrazów sanskryckich.

Nie mamy składanych zlepionych w mowie żywej głosek, tylko z pojedyńczych głosek składamy nasze wyrazy i w abecadle naszem pojedyncze głoski powinny to malować, te nasze uczucia i pojęcia stanowczo.

Napisz: książka. Czy to jest rzeczywista książka? Nie — Co to jest? — Jest to wyraz, słu­żący na nazwanie książki, przypominający mi książkę.

Слово, wyraz, выражаетъ какое либо понятіе или чувствованіе, напр. przyjaciel, morze, skromność, dobry, pięć, ja, szanować, czytający, biała, jutro, między, zatem, ach!, aj!

Tak np. pytanie, czy należy używać w IV p. l. p. formy moję lub moją, Francyę lub Francyą i t . p., nie należy zgoła do pisowni; toż samo usunąć należało z kwestyi ortograficznych pytania: nawiedzić czy nawidzić, śpiewać czy spiewać, skarżyć czy skarzyć, i t. p., chodzi tu bowiem o samo brzmienie wyrazów, nie zaś o sposób pisania.

Zalecając, żeby pisano mleko, chleb, zastosujemy się tylko do modnego ale nawet nie bardzo rozpowszechnionego sposobu wymawiania wyrazów, których brzmienie prawidłowe jest inne.

Projekt Rady Szkolnej zmierzał do radykalnej reformy w sprawie pisowni imion własnych ze świata starożytnego. Stawiając ogólną zasadę: "zatrzymać pisownię oryginału, chyba wyraz zupełnie spolszczony, jak n.p. Cezar, Ateny", kazał "nazwiska greckie pisać we formie łacińskiej (Pisistrates, Alcibiades)", łacińskie zaś "we formie łacińskiej, o ile nie zostały spolszczone (Vergilius ale Wergiliusz), zostawić q i x (Quintilian, Xenofon) a s nietylko po spółgłosce (Persefona), lecz także między samogłoskami (Pausanias)".

§ 38. Zasadzie akcentowania przedostatniej zgłoski wyrazu w języku polskim podlegają zarówno wyrazy pojedyńcze czyli niezłożone, np. wiedza, waga, prawda, mówny, ..., jak i złożone, np. samowiedza, równowaga, ludożerca..., ostrosłup, czworokąt, dziwoląg, ludojad.

Gdy po samogłosce następuje dwie lub więcej spółgłosek, wówczas bierze się pod uwagę pierwiastek, przedrostek dodany na początku i przyrostki końcowe wyrazu i dzieli się wyraz tak, ażeby jego części morfologiczne nie były rozrywane [...] np. oddziela się pierwiastek od przedrostka: bez-ład, nad-miar, roz-dać [...] Oddziela się przyrostek od pierwiastku: głów-ka, głos-ka, gło-śny, naj-waż-niej-szy, wóz-ka, pisz-cie, grud-nia.

Najgłówniejsze pojęci gramatyczne.

Każda mowa składa się z wyrazów. Niektóre wyrazy oznaczają osoby, inne zwierzęta, inne zaś rzeczy nieżywe; niektóre wyrazy powiadają o przymiotach, inne zaś, co się dzieje i t. d.

W zdaniu: słońce świeci — podmiotem jest wyraz słońce, w zdaniu: śnieg leży na ziemi — podmiotem jest wyraz śnieg, bo myśleliśmy o śniegu.

Wielu jednak wymawia nie spółgłoskę z jotą ale po prostu spółgłoskę zmiękczoną, co bywa zwłaszcza pod wpływem wymowy tego języka, z którego wyraz zapożyczono np. słyszymy często debiut, bordiura.

Zdania składają się ze słów czyli wyrazów.

Semantyka (nauka o znaczeniu wyrazów). Wyrazy samodzielne i niesamodzielne

Słowotwórstwo (nauka o budowie wyrazów).

Fleksja (nauka o odmianie wyrazów).

Głosownia. (Nauka o głoskach). Mowa nasza składa się z wyrazów, które dadzą się rozłożyć na poszczególne, najmniejsze cząstki głosowe: dźwięki lub szmery. Cząstki te nazywamy głoskami.

Nie tylko rodzaj zabarwienia głosu, ale i długość przycisku odgrywa ważną rolę. Inaczej akcentujemy wyraz „daleko” w zdaniu „Do wieczora jeszcze daleko”...

Wszystkie wyrazy w naszej mowie dadzą się podzielić na dwie grupy: 1. Wyrazy samodzielne t.j. takie, które same przez się mają wyraźne znaczenie (ojciec, dom, praca, żyję, dobry, śpiewać, pięknie itd.). 2. Wyrazy niesamodzielne zaś nie mają same przez się znaczenia wyraźnego (do, od, przez, gdyż itd.).

Związek między treścią znaczeniową wyrazu a jego materjałem głoskowym opiera się na skojarzeniach, ustalonych przez zwyczaj społeczno-językowy. Jeżeli psa nazywamy wyrazem pies, a kota –wyrazem kot i nigdy odwrotnie, to dzieje się dzięki temu, że pod wpływem otoczenia, od którego nauczyliśmy się języka, przyzwyczailiśmy się z głoskami, składającymi się na te wyrazy, kojarzyć takie a nie inne treści.

§ 33. Głoski zwarto-szczelinowe ciszące.

Wreszcie mamy trzecią kategorję afrykat, mianowicie

3.Afrykaty ciszące:

a) dźwięczną ʒ́,

b) bezdźwięczną ć,

jak w wyrazach dziwny, cisza lub dziad, ciasto lub poradź mi, brać.

Wogóle pojęcie»wyrazu«zgoła nie jest pojęciem należącem do fonetyki, lecz związanem już ze znaczeniem danego kompleksu głosek, fonetyka tymczasem ma do czynienia wyłącznie z głoskami i grupami głosek.

Toteż z całego tego pasa przejściowego za polskie uchodzić mogą tylko Tworków i Bieńkowice, gdzie w związku z polskiem poczuciem narodowem przejęto mnóstwo wyrazów w formie polskiej, zwłaszcza z nosówkami, z g, z brakiem rzadziej z dyspalatalizacją samogłosek a palatalizacją spółgłosek, np. końcówka 3 os. 1. mn. -ům [...].

Przy tem wszystkiem trzeba jednak zaznaczyć, że niektóre wyrazy jak wilk, milczeć mają tę właśnie postać w całej niekaszubskiej Polsce.

Zaznaczam wyraźnie, że wszystkie przytoczone w tej pracy bez gwiazdki wyrazy i formy są autentyczne i mogą być poparte cytatami.

Od języka łacińskiego przejęły też języki romańskie całą składnię, wspaniały dobór wyrazów i słów, jakich się język łaciński w przeciągu prawie 1000 letniego istnienia dorobił.

II. Wyrazy jako całości ze względu na znaczenie (części mowy): A. Wyrazy samodzielne: 1. imiona (nomina): a) rzeczownik (substantivum), b) przymiotnik (adiectivum), c) liczebnik (numerale).