zgłoska przedostatnia

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Prz/1792
• DwBg/1813
• Rozp/1830
• Marc/1833
• Sier/1838
• Desz/1846
• Ryk/1850
• Kurh/1852
• Jes/1886
• Benni/1923
• Nitsch/1923
• Rozw/1923
• ZwO/1924
• Łoś III/1927

Jeżeli w wyrazie trzyzgłoskowym lub więcey niż trzyzgłoskowym przedostatnia zgłoska jest długa, ta sama zgłoska przedłuża się z wyraźnym naciskiem tak, jak pospolicie przedostatnie zgłoski w naszych oyczystych wyrazach.

Poniewáż w cią­gu mowy, między wyrazém kilkozgłoskowym a wyrazém jednozgłoskowym mały bardzo jest przestanek, tak, że obadwa zdają się jedén tylko robić wyráz; przeto się przedostatniá zgłoska poprzedzającégo wyrazu kilkozgłoskowégo przedłużá.

[...] pan, pa-na, gad, ga-du, dał, dała, łan, ła-nu, głaz, gła-zu, znam, zna-my, sam, sama; kiedy takie a z ostatniéj zgłoski, przechodzi na przedostatnią, wtedy tém bardziéj czuć się daje jego różnica, ponieważ u nas przedostatnia jest zawsze długa.

5.o Wymawianiu polszczyzny co do iloczasu. Teoryą przedłużenia przedostatniey zgłoski wyrazów polskich.

O przeciąganiu lub skracaniu zgłoski przedostatniéj.

W wyrazach swojskich czyli właściwie polskich zgłoska przedostatnia przeciąga się trochę np. szczęśliwy, pospolity, ograniczony; tu zgłoski: śli, li, czo, cokolwiek przeciągle się wymawiają.

W wyrazach zaś cudzoziemskich mianowicie zakończonych ya, ia, iusz, yka, ika, zgłoska przedostatnia wymawia się krótko, czyli się skraca np. Francya, Hiszpania, religia, Daryusz, Juliusz, Grammatyka, Arytmetyka, Logika, krytyka, Wenera, machina, fenomena, examina, organa; tu zgłoski: cy, ni, gi, ry, li, ty, ne, chi, me, mi, ga, choćby nie były oznaczone znamieniem skrócenia, powinny się krótko wymawiać.

Najogólniéjszé prawidło jest: aby przedostatnia zgłoska każdego wyrazu nieco dłużéj się wymawiała od ostatniéj.

Jak i, w wyrazach zakończonych na age, i mających akcent na przedostatniéj zgłosce przez wyjątek od prawidła (l. 1.).

Przycisk (ударенiе) czyli podwyższenie albo raczej natężenie głosu, w polskim języku przypada na przedostatniéj zgłosce.

Głoska ó (o pochylone) zbliża się w wymawianiu do u. Należy ją pisać w następujących formach: [...]

3) W przedostatniéj zgłosce rzeczowników: brózda, córa, córka, góra [...].

Język polski posiada przycisk wyrazowy stały, mianowicie zgłoska przedostatnia wymawiana jest nieco mocniej od innych, różnica jednak jest w porównaniu z innemi językami, jak niemiecki, rosyjski, angielski, nieznaczna, i podobniejsza pod tym względem do stanu rzeczy w języku francuskim.

Te samogłoski typowe, których dokładny opis podaliśmy, są odmianą mocną, jak się ona nam przedstawia w przedostatniej zgłosce wyrazu [...].

Znaczy to, że obok znamion czeskich mają one także cechy polskie, mianowicie: 1. akcent na zgłosce przedostatniej, 2. zupełny dziś brak iloczasu, 3. zwężenie samogłosek w zgłoskach zamkniętych spółgłoską dźwięczną [...], 4. wymowę dawnego ā jak o [...], wreszcie — cechy dawniejsze: 5. skracanie wszystkich zgłosek akcentowanych w epoce prasłowiańskiej, także pod tonacją akutową [...] i 6. zachowanie prasłow. ʒ [...].

Co się tyczy stałej akcentuacji wyrazów i grup, to polszczyzna przedstawia dziś, jak wiadomo, typ przycisku pod względem miejsca nieruchomego i nieswobodnego, to znaczy przycisk nie tylko pozostaje, ogółem biorąc, w obrębie form jednego wyrazu na tej samej zgłosce, ale także w ogóle pada we wszystkich wyrazach na tę samą zgłoskę, mianowicie przedostatnią.

Różnica w ostatecznym rezultacie, mianowicie między akcentowaniem przedostatniej zgłoski wyrazu w polskiem a pierwszej wyrazu w południowej kaszubszczyźnie, nie wydaje się zasadniczą.

I. — Na ostatniej zgłosce (sylabie) mają zwykle akcent:

1) wyrazy kończące się na zgłoskę nosową, n. p. irmã (irman, siostra). Wyjątek stanowią formy czasownika, n p. comem (kómeń, jedzą), andam (andaął, chodzą) i niektóre wyrazy, n. p. orphão (sierota), ultimatum (ultimatum), album (album), które należy akcentować na przedostatniej zgłosce.

Ac. sg.

§ 213. Prasł. samogłoska nosowa w końcówce Ac. sg. wymieniła się w języku polskim na -ę w zgłoskach krótkich i na -ą w zgłoskach długich; rozłożenie końcowych samogłosek krótkich i długich musiało być pierwotnie na gruncie polskim inne w Ac. sg. niż w N. sg., gdyż stosownie do prawa de Saussure’a akcent z przedostatniej zgłoski przenosił się na ostatnią (akutowaną) w N.sg., natomiast nie przenosił się w Ac. sg., który miał końcówkę cyrkumflektowaną.