terminów gramatycznych online
forma rzeczowa (rzeczownika)
Język: polski
- Część II. Rozdz. 2. Odmiany. (Fleksya) : Jes/1886
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Fleksja czyli nauka o odmianach: Kr/1897
- Fleksja czyli nauka o odmianach, albo odmiennia: Kr/1917
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1863, Mał/1879
- Nauka o odmianie wyrazów: Szob/1923
- Nauka odmiany wyrazów: Kon/1920
- Odmienne części mowy: Lerc/1877
- Pisownia: Król/1907
Cytaty
Zwiérzęta i rzeczy rodzaju męskiego mają w przyp. I licz. mn. jedynie zakończenie y, t. j. zakończenie przyp. IVgo; np. wilk tylko (te) wilki, ogród tylko ogrody; ten przeto rodzaj form przyp. Igo będziem odtąd nazywali formami rzeczowemi, jako jedynie właściwy rzeczom.
Obok jednakże téj osobowéj, na owie albo na i zakończonéj formy przyp. Igo, mogą niemal wszystkie rzeczowniki męskie osobowe tu należące używać jeszcze także i formy na e; np. ci królowie i te króle, ci wodzowie i te wodze [...] itd. Jest to tak zwana rzeczowa forma przyp. Igo licz. mn., czyli przypadek pierwotnie czwarty.
W liczbie mnogiej nie rozróżniamy rodzajów, lecz dwie formy, tj. formę osobową i formę rzeczową. Formę osobową mają wszystkie rzeczowniki osobowe rodzaju męskiego. Formę rzeczową mają wszystkie rzeczowniki osobowe żeńskie i nijakie, jako też wszystkie rzeczowe i zwierzęce. Niektóre rzeczowniki osobowe męskie mogą wyjątkowo także przyjąć formę rzeczową, jeżeli o nich z obojętnością, pogardą lub lekceważeniem mówimy. Forma osobowa kończy się na i i owie, u niektórych rzeczowników także na y, np. panowie, anieli, aniołowie, królowie, żacy. Rzeczowa zaś na y, ę, np. chłopy, króle, anioły.
W liczbie mnogiéj nie rozróżniamy rodzajów w przymiotnikach, lecz tylko dwie formy: formę osobową i formę rzeczową. Formę osobową kładziemy tylko przy rzeczownikach osobowo-męskich, przy wszystkich zaś innych rzeczownikach, tj. przy męskich rzeczowych, wszystkich żeńskich i nijakich kładziemy formę rzeczową, np. dobrzy panowie, waleczni żołnierzy, sprawiedliwi sędziowie, cnotliwi mężowie; lecz dobre panie, grzeczne dzieci, ładne konie, wysokie wieże, urodzajne pola.
Zwiérzęta i rzeczy rodzaju męskiego mają w przyp. Iszym liczby mn. jedynie zakończenie y, t. j. zakończenie przyp. IVgo; np. wilk tylko (te) wilki, ogród tylko ogrody; ten przeto rodzaj form przyp. Igo będziem odtąd nazywali formami rzeczowymi, jako głównie właściwy rzeczom.
Rzeczowniki osobowe miewają zatem w liczbie mnogiéj formę dwojaką: a) formę osobową na -i lub -owie, właściwą tylko rzeczownikom osobowym męskim [...]; b) tak zwaną formę rzeczową na -y, (twarde, z IV-go przypadku), właściwą tylko rzeczownikom rzeczowym.
W nadawaniu rzeczownikom osobowym formy już rzeczowéj, już to osobowéj, panuje w polskim języku swoboda. Nowsza polszczyzna najzwykléj używa formy osobowej, mianowicie w prozie.
Ze względu że formy mianownika liczby mn. na -y (przejęte z biernika) służą dziś głównie rzeczownikom, oznaczającym przedmioty nieżywotne, czyli nazwom rzeczy (lasy, domy, stoły...), a formy na -i i -owie rzeczownikom osobowym (sąsiedzi, panowie, wrogowie...), nazywamy też pierwsze formami rzeczowemi [te ogrody, domy, te anioły, Szwedy, Żydy, doktory, katy, wilki, wrogi...], drugie formami osobowemi (anieli i aniołowie, doktorzy i doktorowie, Szwedzi i Szwedowie, Tatarzy i Tatarowie, Żydzi, wilcy, kaci...).
Formy rzeczowe imion osobowych takie jak : katy, chłopy, mnichy, doktory, Szwedy, Żydy, Tatary, Turki, Krzyżaki, bogi,... mają zwykle pewien odcień lekceważenia lub pogardy dla samych osób.
y w zakończeniach rzecz. r. m. 1. m. przyp. I. (forma rzeczowa): katy, chłopy, żydy itd. pisze się y, bez zmiękczenia poprzedniej spółgłoski, kiedy się chce wyrazić lekceważenie lub pogardę dla samych osób.
Czasem dla osób używamy formy rzeczowej (katy, chłopy, posty, pany), która w dzisiejszym języku wyraża pewien odcień lekceważenia lub pogardy dla samych osób.
Formą rzeczową I-ego przyp. liczby mn. są wyrazy: chłopy, pany, Włochy, doktory, konie, liście, ptaki, parobki. Nazwiska zwierząt i rzeczy mają tylko formę rzeczową. Dawniej mówiono: ptacy niebiescy, ptaszkowie leśni, wilcy i t. p.
Liczba mnoga deklinacji przymiotnikowej w przeciwstawieniu do liczby pojedynczej wykazuje w dzisiejszym systemie gramatycznym polskim nie trzy odmiany form rodzajowych, lecz tylko dwie odmianki formalne, formę osobowo-męską i formę rzeczową.
[...] w tym wypadkó niemożliwe jest czasownikowe -ta ani imienne -ły, niemożliwe formy rzeczowe zaimka czy przymiotnika.