terminów gramatycznych online
forma osobowa (rzeczownika)
Język: polski
Cytaty
Zwiérzęta i rzeczy rodzaju męskiego mają w przyp. I licz. mn. jedynie zakończenie y, t. j. zakończenie przyp. IVgo; np. wilk tylko (te) wilki, ogród tylko ogrody; [...] - przeciwnie imiona osobowe męskie mają i prawdziwy przyp. I na i albo owie - (nazwijmy go téż przeto formą osobową), - i formę rzeczową na y; np. Żyd ma i (ci) Żydzi, Żydowie, i (te) Żydy.
Wiele wyrazów nawet takich, które od samego początku należały do pierwszéj deklinacyi, np. król, uczeń, kowal itd. uległy wpływowi tych przybyszów i kończą, się w przyp. I. licz. mn. obecnie także na e; dlatego też w tych wszystkich razach są to prawdziwe formy osobowe, choć mają zakończenie na pozór rzeczowe.
W liczbie mnogiéj nie rozróżniamy rodzajów, lecz dwie formy, tj. formę osobową i formę rzeczową. Formę osobową mają wszystkie rzeczowniki osobowe rodzaju męskiego. Formę rzeczową mają wszystkie rzeczowniki osobowe żeńskie i nijakie, jako też wszystkie rzeczowe i zwierzęce. Niektóre rzeczowniki osobowe męskie mogą wyjątkowo także przyjąć formę rzeczową, jeżeli o nich z obojętnością, pogardą lub lekceważeniem mówimy. Forma osobowa kończy się na i i owie, u niektórych rzeczowników także na y, np. panowie, anieli, aniołowie, królowie, żacy. Rzeczowa zaś na y, ę, np. chłopy, króle, anioły.
W liczbie mnogiéj nie rozróżniamy rodzajów w przymiotnikach, lecz tylko dwie formy: formę osobową i formę rzeczową. Formę osobową kładziemy tylko przy rzeczownikach osobowo-męskich, przy wszystkich zaś innych rzeczownikach, tj. przy męskich rzeczowych, wszystkich żeńskich i nijakich kładziemy formę rzeczową, np. dobrzy panowie, waleczni żołnierzy, sprawiedliwi sędziowie, cnotliwi mężowie; lecz dobre panie, grzeczne dzieci, ładne konie, wysokie wieże, urodzajne pola.
Zwiérzęta i rzeczy rodzaju męskiego mają w przyp. Iszym liczby mn. jedynie zakończenie y [...]; ten przeto rodzaj form przyp. Igo będziem odtąd nazywali formami rzeczowymi, jako głównie właściwy rzeczom; — przeciwnie imiona osobowe męskie mają i prawdziwy przyp. Iszy na i albo owie (nazwijmy go też przeto formą osobową).
Rzeczowniki osobowe miewają zatem w liczbie mnogiéj formę dwojaką: a) formę osobową na -i lub -owie, właściwą tylko rzeczownikom osobowym męskim [...]; b) tak zwaną formę rzeczową na -y, (twarde, z IV-go przypadku), właściwą tylko rzeczownikom rzeczowym.
Ze względu że formy mianownika liczby mn. na -y (przejęte z biernika) służą dziś głównie rzeczownikom, oznaczającym przedmioty nieżywotne, czyli nazwom rzeczy (lasy, domy, stoły...), a formy na -i i -owie rzeczownikom osobowym (sąsiedzi, panowie, wrogowie...), nazywamy też pierwsze formami rzeczowemi [te ogrody, domy, te anioły, Szwedy, Żydy, doktory, katy, wilki, wrogi...], drugie formami osobowemi (anieli i aniołowie, doktorzy i doktorowie, Szwedzi i Szwedowie, Tatarzy i Tatarowie, Żydzi, wilcy, kaci...).
Z słówkami ci, owi, sami, tamci łączą się tylko rzeczowniki, oznaczające osoby, czyli osobowe; dlatego takie formy I-szego przyp. licz. mn. jak aniołowie, anieli, chłopi, panowie i t. d. nazywamy formą osobową.