terminów gramatycznych online
akcent zdaniowy
Język: polski
Geneza: zob. akcent
- Historyczna fonetyka czyli głosownia: Rozw/1923
- Koniugacja (Końcowki osobowe, System koniugacyjny...Aoryst. Imperfekt ... Strona bierna. Inne formy złożone): Łoś III/1927
- Nauka o głoskach: Szob/1923
- Słowniczek: Gaert/1927
- Słownik, tom X (Wyg-Ż): Dor/1958–1969
- Zaimki: Łoś III/1927
Akcent zdaniowy. Uwypuklenie za pomocą środków prozodycznych wybranego wyrazu w zdaniu dla celów sygnalizacji aktualnego rozczłonkowania zdania. A. z. spełnia funkcję wskaźnika rematu zdania, wskazując w zdaniu wyraz maksymalnie obciążony nową informacją.
Cytaty
Akcent zdaniowy wyróżnia wyraz z pomiędzy innych wyrazów w zdaniu lub w ogóle wypowiedzeniu, nap. czy to ty? ach, to ty!.
Akcent zdaniowy miewa w języku polskim zabarwienie muzykalne które szczególnie się ujawnia w zdaniach pytających i wykrzyknikowych. Tutaj wyrazy, tworzące podstawę zapytania lub stanowiące główną wagę uczucia, wiążącego się ze zdaniem wykrzyknikowem, wyróżniamy za pomocą odmiennej intonacji, polegającej na podnoszeniu lub spadaniu głosu, nap. czy to ona? - to ona! w wykrzyku radości lub to ona - w wyrazie rozczarowania.
Co się tyczy stałej akcentuacji wyrazów i grup, to polszczyzna przedstawia dziś, jak wiadomo, typ przycisku pod względem miejsca nieruchomego i nieswobodnego [...]. Pewna rozmaitość panuje tylko w akcentuacji grup wyrazowych, dwu- i trzechzgłoskowych, w czem odbija się różnica między znieruchomiałym zrostem i złożeniem, a swobodniejszą, chociaż nieraz zupełnie ustaloną grupą syntaktyczną i w ogóle t. z. akcent zdaniowy.
§ 8. W zakresie akcentu zdaniowego czyli grupowego, to jest przycisku, obejmującego grupy, które w zdaniu tworzą całość (chwilową lub stałą), mamy więcej nieco materjału historycznego [...].
W funkcji Ac. sg. mnie na ogół używa się pod akcentem zdaniowym, ale nie zawsze, gdyż nieraz miesza się z formą mię lub mie, [...].
§ 519. Czasownik jeśm we wszystkich osobach i liczbach używa się w dwu funkcjach syntaktycznych: jako orzeczenie, na które pada akcent [zdaniowy] i jako spójka, która może być enklityką przy orzeczniku rzeczownikowym lub przymiotnikowym, a zawsze jest enklityką przy imiesłowie na -ł, z którym razem tworzy czas przeszły złożony.
Rozróżniamy: a) akcent zdaniowy - wyróżnienie pewnego wyrazu lub kilku wyrazów w zdaniu.
Zdaniowy, p. akcent.
Zdaniowy «dotyczący zdania, zawarty w zdaniu» [...]: Wyróżnienie wyrazu spomiędzy innych wyrazów w zdaniu nazywamy akcentem zdaniowym. W przeciwieństwie do akcentu wyrazowego akcent zdaniowy ma w zdaniu rolę znaczeniową, WIECZ. Gram. VIII, 29.