Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

intonacja
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: intonacja głosu
Język: polski
Geneza: łac. intonatus (im. bierny od intŏno 'grzmię, rozbrzmiewam, wołam')
Dział: Fonetyka, Prozodia (współcześnie)
EJP 1991, 129 Definicja współczesna

Intonacja może być zdaniowa lub wyrazowa. Polega zawsze na zmianie w wysokości tonu bądź w obrębie zdania (i. zdaniowa), bądź sylaby (i. wyrazowa).

Cytaty

SWil/1861, cz. I, s. 10

Akcent, u, lm. y, m. (z łać.) [...] 3) = samo wymawianie wyrazów, intonacja. Ma zły akcent francuski. [...]

Kras/1897, s. 215

Pytanie formalne wyraża się albo samą intonacją głosu, albo przysłówkami pytającemi: czy, czyli, (niekiedy) albo lub enklityką —li, dawniej także przysłówkami: za, aza, zali, azali, iza, izali.

SW/1900-1927, s. 105 Definicja

Intonacja, i, lm. e [...] 3. przen. pewien charakter głosu, akcent: Wymówił to z taką intonacją. <Fr. intonation>

Rozw/1923, s. 72

Mimochodem zwracam uwagę, że znikanie jerów lub ich wokalizacja pełna nie zależą od przycisku, p. niżej § 30. Sprawa intonacji łączy się najściślej z iloczasem i jest też tam (w następnych §§) przedstawiona. Tu zwracam tylko uwagę na pośrednie zachowanie dawnej różnicy (prasłow.) między akutem a cyrkumfleksem w zastępstwie nagłosowych or- ot- (ramię || rola), § 65, 7.

Rozw/1923, s. 74

W tych bowiem narzeczach, które utrzymały do dziś różnice iloczasowe, pełnogłoski, odpowiadające polskim pochylonym, mają trzy cechy charakterystyczne: długość, różną jakość i intonację; a z tych trzech najcharakterystyczniejszą jest różna jakość, bo dawne krótkie pod przyciskiem ulegają wzdłużeniu, a różnica intonacji w wielu narzeczach już znikła.

Rozw/1923, s. 78

A mianowicie rezultat jest we wszystkich kategorjach ten sam, zatem wszystkie długie jakiegokolwiek pochodzenia musiały czas jakiś bezpośrednio przed epoką historyczną brzmieć jednako. Potwierdza się to bardzo ważną okolicznością, że wszystkie długie w narzeczach (północno-) kaszubskich i słowińskich, odpowiadające zupełnie dokładnie polskim, brzmią nie tylko jednakowo pod względem iloczasu i jakości, ale mają także osobną a jednaką intonację).

Rozw/1923, s. 88

§ 18. 4. Uszczuplony niezmiernie zakres pierwotnych długich w prasłow. doznał rekompensaty przez rozwinięcie nowej intonacji w zgłoskach przyciskowych, połączonej z długością, która się utrzymała równie stale jak przedprzyciskowa.

Rozw/1923, s. 90

W pierwszych -a- sufiksalne było akutowe wprawdzie, ale w konfiguracji -āje- => aă w przeciwieństwie do -ājǫ- nastąpiła widocznie zmiana intonacji w cyrkumfleks i skrócenie, wskutek czego poprzedzająca przyciskowa rdzenna nie uległa skróceniu i przeszła w nowoakutową.

Gaert/1927, s. 76 Definicja

Rozróżniamy: a) akcent zdaniowy [...]; b) akcent wyrazowy [...]; c) akcent zgłoskowy czyli intonacja - różnica co do wysokości (i siły głosu) w obrębie jednej i tej samej głoski.

Gaert/1927, s. 87

Intonacja, p. akcent.

Dor/1958–1969, t. III, s. 249 Definicja

Intonacja ż I, lm D. -cji a. -cyj [...] 2. «sposób akcentowania wyrazów i zdań przy ich wygłaszaniu; modulacja, ton muzyczny mowy, jej strona rytmiczno-melodyjna; wymawianie wyrazów i zdań oddające uczucie, stosunek mówiącego do tematu»: Odzywał się półsłówkami, prawie szeptem, z właściwą tylko sobie intonacją. JAROCH. Niemił. 89. Częstokroć intonacja jest jedynym czynnikiem składniowym, wskazującym na charakter zdania pytajny lub oznajmiający. DŁUS. Proz. 46. W języku polskim w ogóle intonacja równomiernie opadająca ku końcowi zdania jest właściwością zdań oznajmujących. DOR. Gram. I, 116. Bardzo wiele elementu nastrojowego, wzruszeniowego nie wypowiada się w ogóle osobnymi wyrazami, tylko intonacją, która nadaje właściwy smak temu, co się mówi. ROZW. Jęz. 95. Byliśmy we Włoszech, gdzie najpospolitsze pytanie nie obchodzi się bez pomocniczej mimiki, gdzie mówiąc o powszednich sprawach, głos przybiera deklamacyjne intonacje. KRASZ. Kartki 641. [...] <łc. intono, intonatus (imiesł. bierny)>.

Powiązane terminy