terminów gramatycznych online
spółgłoska wybuchowa
Język: polski
- Głosownia (Fonetyka): Kr/1917
- Słowniczek: Gaert/1927
- Słownik, t. 1: A-G: SW/1900-1927
- Słownik, t. 2: H-M: SW/1900-1927
- Słownik, t. 4: P-Prożyszcze: SW/1900-1927
- Słownik, tom IX (T-Wyf): Dor/1958–1969
Cytaty
P 1. Spółgłoska wargowa twarda, cicha czyli niedźwięczna (mocna) wybuchowa a. doraźna (np. palić, płomień, kupno). W wyrazach przed samogłoskami, powstałemu z prasłowiańskich samogłosek średniojęzykowych, czyli podniebiennych i (i długie), ἴ (i krótkie), ĕ (e długie), e (e krótkie), ę (e nosowe), które w polskim a. pozostały podniebiennemi (i, e, é, ę) a. też przeszły później w nieśredniojęzykowe czyli niepodniebienne (a, o, ó, ą), brzmienie p zmieniło ś. na podniebienne, czyli miękkie p' (np. pić, pieśń, piana, chłopię, pięć). Tę podniebienność (miękkość) p' w środku wyrazu przed samogłoskami wyrażamy w piśmie literą i obok p. [...] W wyrazach przyswojonych z podwójnym p tylko jedno wymawiamy i piszemy. [...]
B 1. spółgłoska wargowa, twarda, głośna czyli dźwięczna, wybuchowa (doraźna). Przed spółgłoskami cichemi oraz na końcu wyrazów ma brzmienie p (babka, chleb). Miękkie b na końcu wyrazów traci obecnie w wymawianiu swoją miękkość (jedwab), dawniej zaś oznaczało ś. tu przez b' (jedwab'): przed samogłoskami (oprócz przed i), wyraża ś. przez bi (bieda).
- K jęz. = spółgłoska tylno-językowa (gardłowa), twarda, cicha a. niedźwięczna (mocna) i wybuchowa (np. krew, koń, kątek, piękny...). Przed samogłoskami i i e w języku polskim ma brzmienie miękkie k', które przed i w piśmie wyraża się przez k, a przed e przez ki (kibić, kieł, kiedy). Wyjątkowo k zostaje twarde przed cząstkami -em, -eś... oderwanemi od słów i przyłączonemi od wyrazu kończącego ś. na k, np. jakem żyw, takeście zrobili.
G 1. jęz. spółgłoska tylno-językowa (gardłowa) twarda, głośna a. dźwięczna i wybuchowa (grać, godny, ciągły...). Na końcu wyrazów i przed głoskami cichemi ma brzmienie cichego k (róg twardy, stóg siana). Przed samogłoskami i i e w języku polskim ma brzmienie miękkie g', które przed i w piśmie wyraża ś. przez g, a przed e - przez gi (giermek, geniusz, zgiełk), podobnie przed ą i ę w wyrazach giąć, gięty i pochodnych.
§ 100. Ze względu na sposób działania jamy ustnej (zetknięcie całkowite lub tylko zbliżenie narządów mównych) przy wymawianiu spółgłosek, pomiędzy spółgłoskami rozróżniamy: 1) zwarte albo [spółgłoski] wybuchowe: t k b d g pi bi ki gi, wymawianiu ich bowiem towarzyszy naprzód zwarcie narządów mównych, a następnie raptowne otwarcie; trwają one tylko jedną chwilę i dla tego nazywają się jeszcze chwilowemi [...].
Spółgłoski (consonantes) rozróżniamy: [...] C. Ze względu na stopień otwarcia narządów mowy: a) ★chwilowe: ★zwarte (wybuchowe, eksplozywne), ★zwartoszczelinowe (afrykaty), b) ★trwałe: ★szczelinowe (spiranty, powiewne), ★półotwarte (sonorne) l, ł, r, 1) czyste: płynne (liquidae) l, ł, r, boczne (laterales): l, ł, 2) nosowe: m, n.
Wybuchowe, p. spółgłoski.
Wybuchowy [...] ∆jęz. Spółgłoski wybuchowe in. spółgłoski eksplozywne «spółgłoski, których momentem istotnym pod względem akustycznym jest eksplozja» // SW.