terminów gramatycznych online
spółgłoska zwarta
Język: polski
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Fonetyka opisowa: Benni/1923
- Głosownia: Mał/1879, PolTerm/1921, Król/1922
- Głosownia (Fonetyka): Kr/1917
- Główne przepisy: Łoś/1918
- IV. Rozwój polskiej terminologii gramatycznej po Kopczyńskim: Kor/1961
- Nauka o głosce: Kl/1939
- Nauka o głoskach: Szob/1923
- Słowniczek: Gaert/1927
Cytaty
Tylko n i m, jako spółgłoski przez nos wydawane czyli t. zw. nosowe, nie mogą uchodzić ani za mocne ani za słabe; równie też stanowią taki wyjątek i płynne spółgłoski r, ł, do których ani podziału na mocne i słabe, ani też na zwarte i przewiewne nie można zastósować.
§ 100. Ze względu na sposób działania jamy ustnej (zetknięcie całkowite lub tylko zbliżenie narządów mównych) przy wymawianiu spółgłosek, pomiędzy spółgłoskami rozróżniamy: 1) [spółgłoski] zwarte albo wybuchowe: t k b d g pi bi ki gi, wymawianiu ich bowiem towarzyszy naprzód zwarcie narządów mównych, a następnie raptowne otwarcie; trwają one tylko jedną chwilę i dla tego nazywają się jeszcze chwilowemi [...].
Jeżeli w grupie nie ma spółgłoski zwartej, albo zwartoszczelinowej, do pierwszej zgłoski oddziela się pierwsza sama jedna lub z poprzedzającą s, ś, z, ź, ale tylko wtedy, kiedy jest płynną, także rz, j: bul-wa, mor-wa.
Spółgłoska. Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne. Spółgłoski czyste i nosowe. Spółgłoski twarde i miękkie. Spółgłoski: wargowe, wargowo-zębowe, przedniojęzykowe (zębowe i dziąsłowe), średniojęzykowe i tylnojęzykowe. Spółgłoski chwilowe (zwarte i zwarto-szczelinowe) i trwałe (szczelinowe i półotwarte).
Ze względu na działanie narządów mowy, tak zwane zwarcie, spółgłoski p, t, b, d, g, m, n, nazywamy chwilowemi (zwarte i zwarto szczelinowe), spółgłoski zaś: f, s, sz, ch, w, z, ż, ź, trwałemi (szczelinowe i półotwarte).
Zależnie od tego, czy jama ustna jest zwarta, czy też powstaje w niej szczelina, dzielimy spółgłoski na zwarte i szczelinowe. Spółgłoski: p, p', b, b', t, d, k, k', g, g' są zwarte.
Zauważamy w mowie polskiej, iż mając do wymówienia dwie sąsiadujące ze sobą spółgłoski, z których jedna jest dźwięczna, a druga bezdźwięczna — mowa tutaj tylko o [spółgłoskach] zwartych i szczelinowych — wymawiamy całą grupę jednolicie pod względem działania wiązadeł głosowych: dźwięcznie lub bezdźwięcznie. Uogólnienie to obejmuje cały szereg poszczególnych wypadków.
Oprócz bezdźwięcznego sąsiedztwa drugim czynnikiem zatraty dźwięczności w spółgłoskach zwartych i szczelinowych jest położenie spółgłoski na końcu wyrazu, wymawiamy bowiem wyrazy takie jak bób, dziad, Bóg, wyraz, Zbaraż, kurz, Sieradz, krew, z bezdźwięczną spółgłoską wygłosową.
Siła nosowości jest bardzo rozmaita, nietylko zależnie od dialektu, ale też od położenia w wyrazie: przed [spółgłoską] zwartą, przed szczelinową, w wygłosie.
W grupie dwu lub kilku spółgłosek zwartych lub szczelinowych dźwięczność lub bezdźwięczność stosuje się do ostatniej z nich [...].
Spółgłoski (consonantes) rozróżniamy: [...] C. Ze względu na stopień otwarcia narządów mowy: a) ★chwilowe: ★zwarte (wybuchowe, eksplozywne), ★zwartoszczelinowe (afrykaty), b) ★trwałe: ★szczelinowe (spiranty, powiewne), ★półotwarte (sonorne) l, ł, r, 1) czyste: płynne (liquidae) l, ł, r, boczne (laterales): l, ł, 2) nosowe: m, n.
Zwarte, p. spółgłoski.
Zupełne zamknięcie z powodu całkowitego zetknięcia się narządów mownych w jakimś miejscu jamy ustnej powstaje np. przy spółgłoskach: b, d, g. [...] Trwają chwilę, a wydech przy ich wymawianiu wydostaje się na zewnątrz jamy ustnej wybuchowo, czego łatwo doświadczyć w postaci nagłego, krótkotrwałego uderzenia powietrza o dłoń trzymaną przed ustami. Spółgłoski tego rodzaju nazywają się zwarte; są to mianowicie spółgłoski: b, b', p, ṕ', d, t, g, g', k, ḱ.
Językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej stanowiący pierwszy wyraz jej unifikacji od czasów Kopczyńskiego [...].
Terminologia. Głosownia: [...], spółgłoska wargowa, wargowozębowa, przedniojęzykowa, zębowa, dziąsłowa, średniojęzykowa, tylnojęzykowa, chwilowa, zwarta, zwartoszczelinowa, trwała, szczelinowa, półotwarta, czysta, (bez)dźwięczna [...].