terminów gramatycznych online
samogłoska pierwotna
Język: polski
- Abecadło: Br/1848
- Część pierwsza. Rzecz o głoskach: Such/1849
- Głosownia: Mał/1863, Mał/1879
- Historyczna fonetyka czyli głosownia: Rozw/1923
- Nauka o głoskach: Łaz/1861
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
- O łagodzeniu języka (K. Brodziński): Rozp/1830
- Opis fizyjologiczny i rodowód samogłosek: Malin/1869
- Wstęp obejmujący pogląd na Głosownią i pojęcie Pierwoskładni: Malin/1869
Cytaty
W samogłoskach, mianowicie pierwotnych a, e, o, i, u, jako malujących odgłos uczuć, nie wyobrażeń, języki więcéj są sobie podobne, gdyż uczucia nasze są jedne, i natura chciała, aby ludzie, jako czujące istoty, wszędzie się rozumieli, tak jęk, śmiech, wołanie i t. p. wszędzie się jednako wyrażają.
Samogłoskami piérwotnemi są: a, e, i, o, u.
Samogłoski są dwojakie: pierwotne a, e, i, o, u, i pochodne é ściśnione, ó ściśnione, ę, ą, y.
Pierwotne samogłoski są: a, i, u, inne są pochodne [...].
[...] W pierwiastkach powinny by znajdować się tylko pierwotne czyli twarde spółgłoski i pierwotne samogłoski: a, i, u [...], ale że nasz język nie jest pierwotnym, i że wyłaniając się od swéj matki, wyrobił sobie przeważnie brzmienia miękkie, które stały się najgłówniejszą jego cechą; przeto bardzo często znajdują się w pierwotach naszych pochodne czyli miękkie spółgłoski i pochodne samogłoski, które za pierwiastki brać musimy, jeżeli nie chcemy daléj po nie sięgnąć, tj. do starosłowiańskiego i do pokrewnych mu języków sanskrytu, zendu, litewskiego, greckiego, łacińskiego i gockiego, a niekiedy i w tych już pochodne samogłoski się znajdują [...].
Miękkie są zaś te: i, e, é, ь, ѣ, na koniec ę, ale tylko wtedy, kiedy to jest pierwotne ę (nie zaś kiedy powstało z an; bo an było twarde, dla tego i po zamienieniu się na ę, twardém zostaje).
Według jednomyślnego zdaniá wszystkich badaczów językowych, stojących na stanowisku dzisiejszym lingwistyki porównawczéj, są w każdym języku trzy samogłoski piérwotne a i u, od których w rozliczny sposób, według pewnych práw głosowych, pochodzą wszystkie jinne w każdym języku jistniejące samogłoski i dwugłoski, skąd jednakże nie wypływá , ażeby wszystkie jistniejące w naszym języku samogłoski i, u były koniecznie zawsze piérwotnemi [...].
[...] W greczyznie i łacinie znájdujemy także samogłoskę i jako piérwiástek i temát zajimkowy [...]. Ta samogłoska i, będącá piérwiástkiem zajimkowym, jest zesamogłoskowaną spółgłoską j sanskryckiego zajimka jas. Zdaje się więc, że s trzech piérwotnych, czyli głównych samogłosek a, i, u, tylko te dwie ostatnie, jako powstałe ze spółgłosek j, v, mogą służyć za piérwiástki zajimkowe [...].
Dalsza różnica w obrębie samogłosek na tém polega, że jedne z nich są PIERWOTNE, drugie POCHODNE. Pierwotne są tylko a, u, i. Takowe były krótkie lub długie. - Wszystkie inne samogłoski ponieważ pochodzą albo z a, albo z u, albo z i, poczytują się za pochodne.
W kasz.-słowińskiem te czasowniki wykazują, w zgodzie ze stp. językiem, apofonję (przy [samogłoskach] pierwotnych długich) [...].