spółgłoska pierwotna

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Br/1848
• Such/1849
• Łaz/1861
• Mał/1863
• Malin/1869
• Lerc/1877
• Mał/1879
• Oż/1883
• Kor/1961

Spółgłoskami piérwotnemi są: b, c, d, f, g, h, j, k, ł, m, n, p, r, s, t, w, x, z.

Spółgłoski dzielą się także na pierwotne i pochodne; piérwsze twardémi, drugie miękkiémi inaczej nazywane. Pierwotnych jest 16, pochodnych 19.

I. Co do dźwięku dzielą się spółgłoski na twarde i miękkie, a miękkie są znowu dwojakie: grube i cienkie. Grubomiękkie są dwojakie: łagodne i przyciskowe. Twarde spółgłoski są pierwotne, miękkie zaś pochodne. Pierwsze są właściwe wszystkim językom, drugich mało mają obce języki, więcéj ich mają języki słowiańskie.

[...] W pierwiastkach powinny by znajdować się tylko pierwotne czyli twarde spółgłoski i pierwotne samogłoski: a, i, u [...], ale że nasz język nie jest pierwotnym, i że wyłaniając się od swéj matki, wyrobił sobie przeważnie brzmienia miękkie, które stały się najgłówniejszą jego cechą; przeto bardzo często znajdują się w pierwotach naszych pochodne czyli miękkie spółgłoski i pochodne samogłoski, które za pierwiastki brać musimy, jeżeli nie chcemy daléj po nie sięgnąć, tj. do starosłowiańskiego i do pokrewnych mu języków sanskrytu, zendu, litewskiego, greckiego, łacińskiego i gockiego, a niekiedy i w tych już pochodne samogłoski się znajdują [...].

§. 41. Rozpoznawszy w ten sposób główny podział spółgłosek naszych pierwotnych, przejdźmy teraz do pochodnych, t. j. takich, które z nich dopiero przez zmiękczenie powstały.

[…] I tak spółgłoski piérwotne zléwając się w jedno brzmienie ze spółgłoską j samą […].

[…] Przeglądając odnośnie do tworzeniá się wyrazów pochodnych spółgłoski pogłosowe, spostrzegámy, że język nasz nie używá wszystkich spółgłosek piérwotnych, czyli twardych na posługę pogłosów.

Dzisiejsza lingwistyka zdaniem mojém błędnie rozrzuciła te cztery brzmienia c, dz, s, z na takie dwie nie mające bliższego pokrewieństwa ze sobą pary, że jednę z nich, t. j. s i z, poczytano, jak słusznie, za twarde i pierwotne spółgłoski, przeciwnie c i dz za przeróbki tylko fizyologicznie z k i g albo też z t i d dopiero wynikłe.

Pyt.: Do jakich liter u łacinników zalicza się dwójka, to jest z dwóch spółgłosek złożona ch? Odp.: Do naddechowych spółgłosek zalicza się dla zmienienia twardości pierwotnej spółgłoski h.

Szereg nowości z wyjątkiem terminologii składniowej przynosi gramatyka F. K. Malinowskiego.

Terminologia. Litera vocalis a, e, o — jasna, prosta, á, é, ó — ciemna, pochylona, litera consonans dentalis — zębowa, alveolaris — przyciskowa, palatalis — pieszczona, explosiva — chwilowa, continua — trwała, spirans — powiewna, liquida — płynna, consonans dura — pierwotna, mollis — pochodna, oralis — ustna, nasalis — nosowa, fortis — mocna, lenis — słaba, alternatio — wymiana, assimilatio — upodobnienie, assymilacyja.