terminów gramatycznych online
dopełnienie bliższe
- IV. Rozwój polskiej terminologii gramatycznej po Kopczyńskim: Kor/1961
- Nauka o zdaniu: Kl/1939
- O zdaniu pojedyńczym: Kras/1897
- Składnia: Kr/1917
- Słownik, tom II (D-G): Dor/1958–1969
Cytaty
Takie dopełnienie słowa przechodniego, które przy zamianie na stronę bierną staje się podmiotem zdania, nazywa się dopełnieniem bliższym.
Dopełnienie bliższe w języku polskim stać może w przypadku czwartym, drugim albo szóstym bez przyimka [...].
Dopełnienie bliższe w 6. przyp. mają następujące słowa przechodnie: 1) Oznaczające rządzić (verba regendi), jako to: rządzić, kierować, władać, rozporządzać, zawładnąć […]. 2) Słowa przechodnie, oznaczające gardzić (verba contemnendi), jako to: gardzić, wzgardzić, pogardzać, poniewierać [...]. 3) Czasowniki, oznaczające ruch przechodni, tj. czynność podmiotu, wprawiającą w ruch przedmiot zewnętrzny (verba transitiva movendi), jako to: ruszać, poruszać, rzucać, miotać, kołysać, trząść, potrząsać [...].
Wśród dopełnień rozróżniamy dopełnienie bliższe i dopełnienie dalsze.
Dopełnieniem bliższym słowa (tylko przy słowach czynnych przechodnich) nazywamy to dopełnienie, które stanie się podmiotem, jeśli zechcemy stronę czynną słowa zmienić na stronę bierną, np. czytam książkę — książka jest czytana; dotknąć czegoś — coś jest dotknięte; rządzić czymś—coś jest rządzone; dopełnienie bliższe może znajdować się w bierniku, dopełniaczu albo narzędniku bez przyimka.
Słowa (bez przeczenia), w jakiejkolwiek użyte postaci, wymagają dopełnienia bliższego zawsze w jednym i tym samym przypadku.
Dopełnienie bliższe w zdaniu przekształconym ze strony czynnej na bierną staje się podmiotem.
Dopełnienie n I [...] 3. jęz. in. przedmiot «część zdania określająca przedmiot, na który kieruje się czynność orzeczenia»: [...] ∆ Dopełnienie bliższe «dopełnienie, które przy zamianie na stronę bierną staje się podmiotem zdania».
Obfitą terminologię z zakresu składni zawiera jej właśnie poświęcona a wydana już po ukazaniu się rozprawy Riesa książka A. Krasnowolskiego.
Terminologia. Propositio indicativa — zdanie oznajmujące [...]; subiectum — podmiot, praedicatum (compositum) — orzeczenie (złożone), copula — łącznik, praedicatum nominale — orzecznik, obiectum directum — dopełnienie bliższe, indirectum — dalsze [...].