terminów gramatycznych online
wyraz wieloznaczny
Język: polski
- Cz. II. O wnętrzności języka polskiego. Rozdział I.: Kop/1817
- Nauka V. O formie i znaczeniu wyrazów: Sier/1838
- Przypisy do grammatyki na klasę III: Kop/1783
- Rozdział I. O wewnętrznem wyrazów znaczeniu: Kop/1783
- Rozdział I. O znaczeniu głosu: Kop/1785
- Rozdział I. Rozbiór wyrazów w ogólności: Szt/1854
- Słownik, cz. II (P - Ż): SWil/1861
- Słownik, t. 7: T-Y: SW/1900-1927
- Słownik, tom IX (T-Wyf): Dor/1958–1969
- Słownik, tom VI. i ostatni (U-Z): L/1807–1814
- Znaczenie i życie wyrazów: Łoś II/1925
Cytaty
Wyráz Jednoznaczny, który pospolicie więcéj nad jednę rzecz nié znaczy, np. poseł ligatus: i Wieloznaczny, który do znaczéniá kilku różnych rzeczy użyty bywa, np. głowa na karku, głowa cukru, głowa Sénátu &c. caput homĭnis, caput orbis, caput orationis &c.
Wyrazém Włáściwym czyli Piérwotnym, nazywa się wyráz Wieloznaczny, wzięty w tém znaczéniu, któré miáł nájpiérwszé: wzięty zaś w inném znaczéniu, nazywá się Przenośny, czyli Pożyczany. I tak głowa caput, wzięty za część ciała, jest wyráz Właściwy, wzięty zaś za rozum, za początek, jest wyráz Przenośny.
W jakiém znaczéniu bierze się gdzie wyráz wieloznaczny, miarkować potrzeba z wyrazu spólnie z nim położonégo, np. łupać kamiéń, chorować na kamiėń, kamiéń cukru: przyległe wyrazy łupać, chorować, cukier, dają poznać w jakiém gdzie znaczéniu bierze się wyráz kamiéń.
Słownik bowiém każdégo języka żeby był dokładny, powinién miéć i głosy językowé czyli wyrazy, i wewnętrzné wyrazów znaczénié, czy są [wyrazy] jednoznaczné czy wieloznaczné.
We wszystkich językach są wyrazy wieloznaczné, to jest, jeden wyráz używany bywá do znaczéniá kilku rzeczy.
WIELOZNACZNY wyraz, który do znaczenia kilku różnych rzeczy użyty bywa, n. p. głowa na karku, głowa cukru, głowa senatu. Kpcz. Gr. 3, 3.
Prócz wyłusczonych w piérwszej części wyrazów, jako to: piérwotny, pochodny, niedokonany, dokonany etc. te jescze wyrazy wyłusczéniá potrzebują: Jednoznaczny, to jest znaczący jednę tylko rzecz, np. Słońcé. Wieloznaczny, to jest więcéj znaczący, np. głowa, kamień, etc. Bliskoznaczny, np. lubić, kochać. Łączny, jest Przymiotnik z Rzeczownikiem swoim, np. urodzajná ziemia. Rozłączny, jest Rzeczownik z Przymiotnika zrobiony, np. urodzáj ziemski Przenośny, to jest od znaczéniá jednéj rzeczy do drugiéj przeniesiony, np. od głowy ludzkiéj, do cukrowéj.
Wyrazy jednoznaczne są te, z których każdy jedno tylko ma znaczenie np. kałamarz, atrament. Takich wyrazów jest bardzo mało, a więcéj nierównie wieloznacznych, które mają po dwa lub więcéj znaczeń np. wiśnia raz znaczy drzewo, drugi raz owoc.
Wyraz [...] wieloznaczny, którego się do kilku wyobrażeń używa, np. barszcz (polewka), barszcz (ziele).
Wieloznaczny, a, e, p. wiele znaczeń mający, do którego niejedno znaczenie przywiązano. Wyraz wieloznaczny, np. głowa na karku, głowa domu, głowa cukru.
Wieloznaczny, X Mnogoznaczny mający wiele znaczeń, do którego więcej niż jedno znaczenie przywiązane Troc. Wyraz W. = homonim. W. wyraz, który do znaczenia kilku różnych rzeczy użyty bywa, np. głowa na karku, głowa cukru, głowa senatu. Kopcz.
Już samo przeniesienie znaczenia z jednego pojęcia na inne może się stać źródłem nieporozumień, używamy bowiem wyrazów wieloznacznych i nie uprzedzamy słuchacza, w jakim sensie je bierzemy. Mimo to najczęściej słuchacz nasz łatwo się orjentuje, o ile całość myśli wypowiedzianej w zdania na to go naprowadza; tak np. w wyrażeniu własna pochwała śmierdzi sam stosunek czasownika do pojęcia oderwanego pochwała wskazuje, że słowo śmierdzi ma tu znaczenie przenośne.
Wieloznaczny «mający kilka znaczeń; niejednoznaczny»: Nie zawsze w języku można uniknąć słów wieloznacznych. Sniad. Listy 124. // L.