terminów gramatycznych online
pierwoskładnia
Język: polski
- IV. Rozwój polskiej terminologii gramatycznej po Kopczyńskim: Kor/1961
- Przedmowa do Gramatyki: Malin/1869
- Wstęp do Głosowni. - Język słowiański i jego narzecza. - Abecadło wszechsłowiańskie. - Podział mowy odnośnie do Głosowni.: Malin/1869
- Wstęp obejmujący pogląd na Głosownią i pojęcie Pierwoskładni: Malin/1869
Cytaty
[…] Na zasadach bowiem głosowni opiérają się ostateczne prawidła piérwoskładni, czyli tak zwanéj przez Niemców Formenlehre, którá się rozpáda na trzy części, jako to: 1. na naukę skłánianiá (declinatio); 2. spájaniá (conjugatio); 3. słowotwórstwa (etymologia), które to części już licznemi węzłami łączą, się z duchowym organizmem języka.
[...] Naukę zaś, wyjáśniającą prawidła składaniá wyrazów s piérwiástków za pomocą nágłosów i pogłosów i końcówek nazywámy piérwoskładnią, jidąc za analogiją składni, którym to wyrazem kś. Kopczyński nazwáł naukę wyjáśniającą prawidła składaniá zdáń z wyrazów; albowiem kto chce składać z wyrazów zdania będące obrazem myśli, musi mieć piérwéj już urobione wyrazy, będące obrazem pojęć i jich wzajemnego stosunku do siebie. Piérwoskładnią dzielą Niemcy na słowotwórstwo (Wortbildungslehre), podające prawidła urábianiá temátów, tak jimionowych, jako i słownych, i na naukę skłanianiá (declinatio) i spajaniá (conjugatio), w skutek czego powstają także s piérwiástków i temátów wyrazy za pomocą końcówek, oznaczających zarazem stosunki pojęć do siebie [...].
Dziedzina tedy sama, na któréj się spotykają Filologijá i Lingwistyka, dá się podzielić na dwie części, z których jedna więcéj náleży do jednéj, drugá więcéj do drugiéj umiejętności. I tak ów dział Gramatyki, który má swoje źródło w saméj przyrodzie człowieka i uchylá się cáłkiem spod wpływu jego woli, to jest Piérwoskładniá (Formenlehre), náleży cáłkiem do Lingwistyki; Składniá zaś, jako zawisłá już więcéj od myśleniá i woli pojedyńczego, przechylá się téż więcéj na stronę Filologiji. Do ostatniéj náleży cáłkiem styl, to jest sposób pisaniá, zawisły od dowolnego kierunku woli człowieka.
Szereg nowości z wyjątkiem terminologii składniowej przynosi gramatyka F. K. Malinowskiego [...].
Etymologia — pierwoskładnia, słowotwórstwo: radix — pierwiastek, praefixum — nagłos, suffixum — pogłos, thema — pień, temat, terminatio — końcówka, gradus incomparabilis — przymiotnik zdrobniały, zgrubiały.