terminów gramatycznych online
gramatyka wiedza o języku
Geneza: łac. grammatica < gr. grammatikḗ (gramma ‘litera, znak’, tekhnḗ ‘rzemiosło, sztuka’)
Gramatyka [...] 2. Kompletny opis języka. W tym znaczeniu w zakres gramatyki wchodzą: fonetyka (fonologia), morfologia, składnia, leksykologia i semantyka. Wewnętrznie powiązany opis ściśle określonymi stosunkami środków morfologicznych i reguł ich łączenia (środki syntaktyczne) określa się jako system gramatyczny. Jest on najbardziej niezmienną i odporną także na wpływy zewnętrzne (jak np. jęz. obce) częścią każdego języka.
Cytaty
Grammaticus. Eyn gelerter. Grámmátyk. Grammatistes. Eyner der die kynder lernt das fundament der grammatik. Ktory dzieci uczy fundámentu grammátyki.
Grammatica, est certa loquendi et scribendi ratio. to jest Grámmátiká jest pewny sposob, ktory uczy dobrze mowic i pisáć.
Do czego i to muszę przyłożyć ná więtszą sromotę nászę, że nam Grámmátiki Polskié cudzoziemcy opisują.
Grámátyká, Grammătĭca seu grammaticae es, Cicero. Quint. ἡ γραμματικὴ [hē grammatikḕ]. [...] Grammaticé loqui aliud, & Latiné aliud Quintil. | Grammaticaliter Spartian. γραμματικῶς [grammatikôs].
Grámátyká, Grammatica seu Grammatice es, Cicero. Quint. ή γραμματική [grammatikḗ]. [...] Grammaticé loqui aliud, & Latiné aliud Quintil. | Grammaticaliter Spartian. γραμματικῶς [grammatikôs]. po Grámatycku. [...] Grammaticalis, Fab. Victor.
Grámmátyká [...] Jest náuká ucząca dobrze mowić i pisáć.
Wiele jest częsci Grammátyki? Cztéry té: Ortográfia. Etymologia. Syntáxys. i Prozodia.
Tego zaś osobliwa była przyczyna, że między wszystkiemi narodami, jeszcze daleko przed Narodzeniem Chrystusowym, była wydana grammatyka, czyli sposób uczenia się po arabsku.
Pytanie: Co to jest Grammatyka? Odpowiedź: jest nauka jakiej mowy. P. Co jest mowa? O. Jest wyrażenie myśli przez słowa.
P. Wiele jest części Grammatyki? O. Cztery: Ortografia, Etymologia, Syntaxis, i Prozodya.
La Grammaire est un Art, ou Science, qui apprend à parler correctement. Ce nom dèrive du grec γράμματα [grámmata], qui signifie Lettres, ou premiers Elements, dont on en forma γραμματικὴ [grammatikḕ].
[...]
Grammatyka jest sztuka, czyli nauka, ktora uczy dobrze mowić. To słowo pochodzi z Greckiego γράμματα [grámmata], ktore znaczy Litery, albo pierwsze początki, skąd urosło słowo γραμματικὴ [grammatikḕ].
O Istocie Grammatyki i Mowy. Grammatyka jest nauka jakiej mowy.
Grammatyka jest nauka jakiej mowy. Mowa, jest wyrażenie myśli słowami.
O podziale Grammatyki i Mowy. Grammatyka dzieli się na cztery części. I. Ortografia [...] II. Etymologia [...], III. Syntaxis...[....] IV. Prozodya.
P. Co to jest Grammatyka? O. Jest sztuka dobrze a poprawnie mowić i pisać.
Gramatyka, po Gr. Grammatica, po łac. Literatura, podług krotszego opisu: jest Nauka szykowania słow, czyli Konstrukcyi, albo Nauka porządnego mowienia i pisania; podług zaś dłuższego; jest: zbior porządny potrzebnych uwag nad mową ustną i pisaną.
Grammatyka jest to porządny zbiór prawideł języka, czyli mowy ludźkiey, ustnej i pisanej.
Nauka ta, która uczy wyższej umiejętności języka, nazywa się Grammatyka.
GRAMMATYKA, jest porządnym zbiorém uwág nad mową ustną i pisaną, podającá do tego sposoby, aby sie ludzie jak nájjaśniéj między sobą rozumieli.
Części Grammatyki przedniejszé są: Składniá, Zrzódłosłów, Słoworód, Iloczas i Pisownia.
Iloczas, jest częścią Grammatyki I, co się przezeń rozumié? 138.
Nauka języka Grammatyką zwana, która opisuje najistotniejsze przymioty i własności, czyli charakter języka w tym celu, iżby wszelkiemu przeciw charakterowi języka wykraczaniu tamę położyć, i razem nauczyć jak najzgodniej z tymże charakterem mówić należy.
Grammatyka [...] zamyka w sobie prawidła mówienia i pisania ze zwyczaju narodowego wyciągnięte i przez teorią mowy powszechną objaśnione, do których każdy w mówieniu i pisaniu tymże językiem stosować się powinien.
Grammatyka nie obejmuje całej nauki języka, ale jej najistotniejszą albo raczej fundamentalną część stanowi. Jest ona bowiem prawdziwie nauką mówienia, której nie trzeba mieszać i brać za jedno z nauką o wyrazach. Temi bowiem nazywamy rzeczy i wyobrażenia nasze: mową malujemy myśli nasze i uczucia.
Gramatyka jest porządnym zbiorem uwag nad mową ustną i pisaną, podającym do tego sposoby, aby się ludzie jak najjaśniej między sobą rozumieli.
Wykładu budowy języka polskiego szukano koniecznie w grammatykach łacińskich, i dlatego porównywano rzeczy, które żadnego między sobą nie mają podobieństwa.
W języku polskim, w którym samogłoska jest brzmieniem wątłem, łatwo zamianę tę samogłoski może zrządzić powinowactwo wyobrażeń; ale formy téj, jako przeciwnéj budowie naszego języka, grammatyka zatwierdzić nie może.
W rozprawach są szczegóły, względem których Deputacya w Zdaniu sprawy nic nie wyrzekła; bo te zdawały się jéj albo do saméj grammatyki należącemi, albo wykraczały za obręb, jaki sobie zakréśliła, to jest: aby nie wprowadzając nowości, to tylko rozstrzygać, w czém obecnie ortografia polska jest niejednostajną.
GRAMMATYKA jest nauką prawideł mowy ustnej i pisanej, a mowa składa się z wyrazów.
Z wyrazu Głoskownia, każdy ziomek myślący, gdy się uda do źródłosłowu czyli Etymologii: głos, i do pochodnych: głoska, głoskowy, głoskowość i t. p. odgadnie znaczenie, i potrafi z niego zdać sprawę. — Z wyrazu Grammatyka, nikt bez znajomości języka Greckiego nie dojdzie, co znaczy.
Zastanawiając się nad słowami polskiemi, podziwiając ich bogactwo i dziwiąc się dla czego grammatyka pozwala im zostawać w takim nieładzie, jak gdyby jakim rozbitkom, albo siérotom, które tylko przypadkowo mowa nasza wzięła pod swoją opiekę – uczułem potrzebę zapomnienia w układzie téj książki wszelkich prawideł obcego spadkowania.
Zastanawiając się nad słowami polskiemi, podziwiając ich bogactwo i dziwiąc się dla czego grammatyka pozwala im zostawać w takim nieładzie, jak gdyby jakim rozbitkom, albo siérotom, które tylko przypadkowo mowa nasza wzięła pod swoją opiekę – uczułem potrzebę zapomnienia w układzie téj książki wszelkich prawideł obcego spadkowania.
Gramatyka, czyli nauka jakowego języka, jest układ i wykład zasad, podług których pierwociny mowy powstają, i sposobów jakiémi się w mowie używają.
Gramatyka uczy dokładnie rozumiéć, należycie mówić i poprawnie pisać jakowym językiem. Dzieli się na wykład o głoskach, zgłoskach, słowach i zdaniach. Do tycz części przyłącza się pisownia (ortografia), ucząca poprawnie pisać językiem.
Tymże sposobem okréśla zdanie złożone Wostokow (obacz jego Gram. § 110). Przeciwnie Grecz przez zdanie złożone rozumie zdanie główne rozwinięte czyli uzupełnione przez dodanie zdań określających i dopełniających,' albo téż połączenie kilku oddzielnych zdań głównych (obacz § 151 i dalsze). Lecz w pierwszym razie będzie to okres pojedyńczy, a w drugim złożony. Tu dodać jeszcze należy, że grammatycy dający takąż jak Grecz definicyję zdania złożonego, zmuszeni są odróżniać przedmiot i opowiednik złożony od pojedyńczego, przez co wprowadzają do grammatyki nową zbyteczną definicyję.
Umiejętność języka polskiego na tym zależy, aby podług zwyczaju narodu polskiego po polsku czysto mówić i poprawnie pisać: co nabywa się przez naukę grammatyki, krasomówstwa i wymowy; piérwsza uczy rozbioru i zastosowania do myśli wyrazów pojedynczych.
Grammatyka powinna obéjmować: 1. rozbiór wyrazów; 2. formowanie wyrazów i ich znaczenie; 3. używanie wyrazów czyli składnią; 4. iloczas i wierszopistwo zewnętrzne; 5. ortografiją; 6. błędy przeciw grammatyce z ich poprawą; 7. historyją nauki języka narodowego.
Grammatyka uczy mówić i pisać dobrze, krasomówstwo ozdobnie, a wymowa praktycznie i użytecznie.
Grammatyka więc, a w niéj składnia nie nauczy stwarzania myśli, i nie odzieje jéj nawet nadobną szatą, — lecz strzeże tylko całości formy, za prawidłową w języku uznanéj, — oczyszcza ją, prostuje i krój szykowny doradzać może.
Mownia .... Część grammatyki zawierająca prawidła, ze względu na treść mowy.
Gramatyka języka polskiego uczy poprawnie mówić i pisać po polsku.
Gramatyka ma tedy: a) Strzec nas od grubego i nieczystego wymawiania, jako zabytków dawnéj grubéj mowy, przechowujących się okolicami, powiatami lub całemi krainami. b) Nauczyć nas, jak słowa zgodnie z dzisiejszą uprawą języka w odmianach zakończać. c) Gramatyka ma obeznać nas po części z bogactwem języka tak w odmianach, jako też w przemianach słów przez poznanie słoworodu czyli etymologii [...]. Stąd wypada podział gramatyki na naukę: 1. O brzmieniu tudzież o przemianach pojedynczych głosów (głosek), będących zarazem podstawą pisowni. 2. O słowach, tj. o jakości słów i ich odmianach. 3. O powstaniu słów pochodnych, czyli o słoworodzie. 4. O zdaniach czyli składni, która w sobie zawiera prawidła łączenia i zgadzania ze sobą słów w zdaniu, tudzież prawidła łączenia ze sobą zdań (składnia zdań). 5. Naukę o pisaniu słów i używaniu znaków przestankowych, czyli pisownię. 6. Nareszcie dodamy naukę o budowie wiersza polskiego.
Gruntowna zaś znajomość gramatyki jest kluczem niezbędnym do poznawania przedmiotów historyczno-filologicznych; nadto uczenie się gramatyki, słusznie logiką zastósowaną zwanéj, jest najlepszą gimnastyką umysłową.
§. 4. Za nieodzowny warunek i zarazem za najpewniejszy sposób nauczenia się językiem jakim mówić i pidać poprawnie, uważać należy obeznanie się z zasadami, jakiemi się ten język we wszystkich swoich potrzebach i użyciach rządzi. Zasad i praw takowych wyłuszczenie stanowi naukę, którą zowiemy gramatyką.
Wyrazy cudzoziemskie misya, komedya, religia, Marya, Zofia, kończmy także stale i jedynie na ą (tę misyą, komedyą, tę religią, Maryą, Zofią); albowiem nie tylko i gramatyka i historya języka tego żądają, ale nawet i używanie dzisiejsze ku tejże stronie głównie się skłania.
[...] Pisowniá podaje prawidła, jakiemi postaciami głosek oznaczać náleży głosy i brzmieniá, danego języka, wchodzące już w skłád wyrazów; jakiemi znakami oddzielać wyrazy i zdaniá od siebie w ciągu pisma, albo raczéj, jakiemi znamionami oznaczać zdaniá i okresy. Grafika zaś w znaczeniu gramatycznym má nám wskazać postacie głosek, jakiemi oznaczać náleży głosy i brzmieniá danego języka niezależnie od wyrazów, których są cząstkami. Jednym słowem: Grafika uczy nás oznaczać pojedyńcze głosy i brzmieniá, podaje sposób wyráżaniá głosek w abecadle, i jest pisownią, że tak rzekę, abecadłową; Ortografijá zaś jest odnośnie do fonetyki języka pisownią wyrazową, obejmującą prawidła dlá wyrazów, zgoła dlá mowy pisanéj. Grafika daje nám, a przynájmniéj dać nám powinna, w pojedynczych postaciach wyraźny i cáłkowity obráz fonetyki danego języka; Pisowniá zaś jest wynikiem prawideł językowych zastósowanych do etymologiji i gramatyki; powinna być wiernym obrazem nie tylko fonetyki języka, ale i jego organizmu.
Dziedzina tedy sama, na któréj się spotykają Filologijá i Lingwistyka, dá się podzielić na dwie części, z których jedna więcéj náleży do jednéj, drugá więcéj do drugiéj umiejętności. I tak ów dział Gramatyki, który má swoje źródło w saméj przyrodzie człowieka i uchylá się cáłkiem spod wpływu jego woli, to jest Piérwoskładniá (Formenlehre), náleży cáłkiem do Lingwistyki; Składniá zaś, jako zawisłá już więcéj od myśleniá i woli pojedyńczego, przechylá się téż więcéj na stronę Filologiji. Do ostatniéj náleży cáłkiem styl, to jest sposób pisaniá, zawisły od dowolnego kierunku woli człowieka.
[…] Słusznie więc Grecy naukę obejmującą systematyczny zbiór prawideł językowych nazwali od słów […] (pisać), […] (głoska) Gramatyką.
Grammatyka jest to zbiór uwag nad mową i pismem.
Stosownie do programatu, ułożonego przez Władze dla szkół Królestwa Polskiego, język polski i ruski mają być w nich wykładach według metody gienetycznéj, to jest nauka gramatyki ma się zaczynać od zdania, a od części zdania przechodzi się do części mowy [...].
Gramatyka umiejętna [...] wyjaśnia nam cała wewnętrzną istotę mowy, tak w ogólności jako mowy ludzkiéj, jak i w jéj poszczególném do danego szczepu, narodu i wieku zastósowania.
§. 5. Gramatyka całkowita obejmuje następujące główne działy nauki języka: 1, Głosownią [...]; 2, Morfologią czyli Flexyą [...]; 3, Etymologią [...]; 4, Naukę o Partykułach; 5, Składnią [...]. Dodatkowo uzupełnia to wszystko jeszcze 6, Ortografia.
Więc powtarzajcież teraz —a powtarzajcie raz po raz tak długo, dopóki nie będziecie zdolne w każdej chwili i na każde z pytań, mieszczących się w tej małej gramatyce, odpowiedzieć sposobem wyrywkowym.
Poza gramatyką, niejako dalszy jej ciąg, przytoczyłam Pisownią, składającą się z ustępów, wprawiających dzieci w bezbłędne pisanie, co, niechaj będzie dla nich pierwszém przygotowawczém dyktowaniem.
Otóż, powodowana chęcią ułatwienia wam nauki gramatyki, skreśliłam téj treści książeczkę, zło[żo]ną z pytań i odpowiedzi, — więc skreśliłam wam Gramatykę — katechizmówkę.
Powiada [Franciszek Zagórowski] w te słowa: „Vyraz gramatika jest obcy, niemający żadnego znaczenia w języku polskim, czas vięc abyśmy tej nazvy zaniehali, a v jej miejsce przyjęli vyraz narodovy, czysto polski, móvnia, pochodzący od mova, skoro ortografią nazywamy pisownia, możemy gramatikę nazvac Movnia; bo jak piervsza jest nauką bezbłędnego pisania, tak druga oznacza "naukę dobrego móvienia".
Mroziński J. [Józef] wykazywał panu [Andrzejowi] Kucharskiemu w te słowa: "że definicya Gramatyka jest nauka języka", wcale nietłumaczy co jest Gramatyka, i t. d. chodzi tu o wyraz nie polski ażeby zrozumieć.
Mroziński Joz. [Józef] powiada: "[...] Wszyscy zgadzają się na to, że w Gram. wiele jeszcze pozostaje do czynienia...".
Piramowicz Gr. [Grzegorz] Kdz "Łatwo jeszcze widzieć, jak koniecznie gramatykę języka swego posiadać należy temu, który nim mówi, żeby przeciw składowi mowy, przeciw własności słów nie wykroczył, [...] w żadnej umiejętności nie wolno się brać do pióra bez posiadania wiadomości języka swego".
Ile liczb odróżniamy w gramatyce?
Gramatyka jest nauką o właściwościach danego języka zarówno w mowie żywej jak i w piśmie.
Gramatyka dzieli się na następujące części: 1. naukę o dźwiękach czyli głoskach, zwaną głosownią albo z grecka fonologją lub fonetyką; 2. naukę o budowie wyrazów i ich odmianach, czyli morfologję. Ta obejmuje dwie części: a) jedną, wyjaśniającą tworzenie się wyrazów czyli etymologję albo słoworód, i b) naukę o odmianach albo fleksję, obejmującą wykład deklinacji i konjugacji; 3. składnię (syntaxis), wyjaśniającą budowę zdania i wzajemny stosunek jednych jego części do drugich.
Zadanie gramatyki może być albo czysto praktyczne, i wtedy podaje ona przepisy, jak pewnym językiem mówić i pisać należy; albo też bardziej teoretyczne, naukowe, polegające na wyjaśnieniu początku i rozwoju właściwości, jakie dany język posiada.
Pisownia (ortografja) polega na trzech następujących zasadach: 1. zasada fonetyczna (pisanie wyrazów tak, jak je słyszymy w wymowie osoby wykształconej). 2. zasada etymologiczna (pisanie wyrazów sprzeczne z wymawianiem, lecz zgodne z ich pochodzeniem). 3. Zasada historyczna (oparta na zachowaniu pisowni dawnej, uświęconej zwyczajem i głęboko wkorzenionej, pomimo, że może ona być pozbawioną racjonalnej podstawy). Niniejsza książeczka uwazględnia te wszystkie trzy zasady (bez podziału), a nadto wkracza gdzieniegdzie w zakres gramatyki.
Już z tych przykładów widać, że rzeczownikami mogą być wyrazy o bardzo różnym znaczeniu, dla tego też w gramatyce, wśród samych rzeczowników, odróżniamy rzeczowniki osobowe od rzeczowych, żywotne od nieżywotnych, zmysłowe od umysłowych, własne od pospolitych, zbiorowe od jednostkowych.
Gramatyka. § 76. Gramatyka jest nauką o właściwościach danego języka. Dzieli się na następujące części: 1) głosownię (z grecka: fonetykę), która uczy o dźwiękach; 2) morfologję, naukę o wyrazach; morfologja obejmuje dwie części: a) etymologję, albo słoworód, wyjaśniającą tworzenie się wyrazów, b) fleksję, to jest naukę o odmianach wyrazów; 3) składnię (syntaxis), wyjaśniającą budowę zdania i wzajemny stosunek jednych jego części do drugich.
Pisownia (ortografja) polega na trzech następujących zasadach: 1. zasada fonetyczna (pisanie wyrazów tak, jak je słyszymy w wymowie osoby wykształconej). 2. zasada etymologiczna (pisanie wyrazów sprzeczne z wymawianiem, lecz zgodne z ich pochodzeniem). 3. Zasada historyczna (oparta na zachowaniu pisowni dawnej, uświęconej zwyczajem i głęboko wkorzenionej, pomimo, że może ona być pozbawioną racjonalnej podstawy). Niniejsza książeczka uwazględnia te wszystkie trzy zasady (bez podziału), a nadto wkracza gdzieniegdzie w zakres gramatyki.
Pisownia (ortografja) polega na trzech następujących zasadach: 1. zasada fonetyczna (pisanie wyrazów tak, jak je słyszymy w wymowie osoby wykształconej). 2. zasada etymologiczna (pisanie wyrazów sprzeczne z wymawianiem, lecz zgodne z ich pochodzeniem). 3. Zasada historyczna (oparta na zachowaniu pisowni dawnej, uświęconej zwyczajem i głęboko wkorzenionej, pomimo, że może ona być pozbawioną racjonalnej podstawy). Niniejsza książeczka uwazględnia te wszystkie trzy zasady (bez podziału), a nadto wkracza gdzieniegdzie w zakres gramatyki.
Po opanowaniu wiadomości wstępnych, można przejść do systematycznego studiowania nauki o języku. Naukę o języku nazywają rozmaicie: gramatyką, lingwistyką, językoznawstwem. Są to nazwy oznaczające zasadniczo tę samą dziedzinę badań, ale w każdej z nich zaznacza się nieco odmienny punkt widzenia.
Najstarszą nazwą jest gramatyka. Nazwa ta była długie wieki stosowana do nauki, której zadaniem było gromadzenie prawideł poprawnego mówienia i pisania. Stąd używano jej zwłaszcza dla nauki o języku w szkole z uwagi na jej praktyczny cel, a jakkolwiek dziś nauka ta ma za zadanie przede wszystkiem teoretyczne poznanie języka, po dawnemu nazywa się ją gramatyką.
Pamiętając o tem, że każda nauka zmienia z biegiem czasu swoje szczegółowe zadanie i metody, możemy także pozostać przy starej nazwie «gramatyki»; trzeba jednak sobie zdać jasno sprawę, że nowa, naukowa gramatyka nie jest tylko kodeksem praw poprawnego mówienia, lecz przede wszystkiem teoretyczną nauką o zjawiskach żywej mowy.
Gramatyka [...] jest to nauka o języku, o jego różnych składnikach, ich formie i znaczeniu, o ich wzajemnych stosunkach w całym systemie danego języka pewnej epoki.