Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

rodzaj męski
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: męski, męski rodzaj
Język: polski
Geneza: kalka łac. genus masculinum
Dział: Fleksja, Części mowy (współcześnie)
  • Die Wortforschung [Etymologia] Słowa wykładająca nauka: Gut/1669
  • Skłanianie rzeczowników: Malin/1869
  • Wstęp obejmujący pogląd na Głosownią i pojęcie Pierwoskładni: Malin/1869
EJO1999, 496-497 Definicja współczesna

Rodzaj gramatyczny [...]. Obok systemu dwuczłonowego: rodz. męski (łac. masculinum) - rodz. żeński (femininum) (np .jęz. franc.), i trójczłonowego, w którym oprócz męskiego i żeńskiego istnieje rodz. nijaki (neutrum) (np. w jęz. ang., niem.). występują w nich systemy oparte na innych jeszcze cechach przedmiotów, np. żywotności / nieżywotności (np. ros., pol.), osobowości / nieosobowości (pol.).

Cytaty

Gut/1669, s. 50-51

Wie viel sind Geschlechter der Nennwörter? Es finden sich derselben Sechs bey den Pohlen/ als: (1) Das Männliche [Masculinum] (Męski) als: Pan der Herr. (2) Das Weibliche [Foemininum] (Niewieśći) als: Páni die Frau (3) Das Unbenahmte [Neutrum] (oddzielny) als: Dziecię das Kind. (4) Das Gemeine [Commune] (Pospolity) als: Pijánicá der Säuffer oder Trunckenbold und die Säufferin. Gość der Gast/ und die Gästin. [...] (5) Das allgemeine Geschlecht [Omne] (Wszelki) so alle drey Geschlechtswörter in sich begreifft/ als: Ten der/ Tá die/ To das. [...] (6) Ist das vermengte Geschlecht/ [Epicoenum vel Dubium] (Mieszány Rodzay) wenn man durch ein Geschlechtswort [Articulum] das Männlein und Weiblein [...] durch gleiche Benennung verstehet. Als in den Nahmen der Vogel und Thiere: Wrobl ein Sperling. Bocian ein Storch.

[Ile jest rodzajów imion? W polszczyźnie występuje ich sześć, mianowicie: (1) (1) Das Männliche [Masculinum] (Męski) np.: Pan der Herr. (2) Das Weibliche [Foemininum] (Niewieśći) np.: Páni die Frau (3) Das Unbenahmte [Neutrum] (oddzielny) np.: Dziecię das Kind. (4) Das Gemeine [Commune] (Pospolity) np.: Pijánicá der Säuffer (pijak) oder Trunckenbold (pijaczyna) und die Säufferin (pijaczka). Gość der Gast (gość)/ und die Gästin (gość kobieta) . [...] (5) Das allgemeine Geschlecht [Omne] (Wszelki), który zawiera w sobie wszystkie trzy rodzaje, np.: Ten der/ Tá die/ To das. [...] (6) das vermengte Geschlecht, [Epicoenum vel Dubium] (Mieszány Rodzay), kiedy przy jednym rodzajniku [Articulum] rozumie się osobnika płci męskiej i żeńskiej. [...] Na przykład nazwy ptaków i zwierząt: Wrobl ein Sperling. Bocian ein Storch. ]
Gut/1669, s. 168

Im Männlichen Geschlechte / [Genere Masculino] (w Męskim Rodzáju).

[W rodzaju męskim.]
Malin/1869, s. 280

[...] W osobach i zwiérzętach odróżniámy już samą formą wyrazu dwie płci; i obok tego są pewne formy wyrazów, któremi nie oznaczámy żádnéj płci, a poniewáż za analogiją rzeczowników oznaczających osoby i zwiérzęta poszły w swym składzie i rzeczowniki oznaczające rzeczy nieżywotne, przeto odróżniają badácze językowi w sanskrycie, greczyznie, łacinie itd., jako też w mowie słowiańskiej trzy rodzaje gramatyczne, a te są: męzki, żeński i nijaki. Polski język, jak i jinne słowiańskie, nie má dlá rodzaju męzkiego żádnéj końcówki, tylko na rodzáj żeński końcówkę a, na rodzáj nijaki końcówkę o, e [...].

Malin/1869, s. 323

W liczbie pojedynczej mianownik. W rodzaju męzkim jest opatrzony pojimkiem, t j. znamieniem osobowości s, w sanskrycie i litewskim s poprzedzającą krótką spójką a […].

Powiązane terminy