terminów gramatycznych online
rodzaj nijaki
Język: polski
Cytaty
Taka Imion odmiana, nazywa się Rodzajowaniem czyli odmianą przez Rodzaje (per genĕra) których jest trzy: pierwszy Męski (Masculinum) drugi Niewieści (Faemininum) trzeci Nijaki to jest ni męski, ni niewieści (neŭtrum).
Pierwszy rodzaj zowie się męskim, że do niego należą Imiona mężczyzn, jako to Pan, Król; drugi zowie się niewieścim, jako to Pani, Królowa; trzeci zowie się nijakim, że te Imiona do niego należą, które ani w pierwszym, ani w drugim pomieścić się nie mogły jako to Państwo, Królestwo.
I tak zakończone na a np. sługa, są rodzaju żeńskiégo : zakończone na ę lub o np. dziecię, kurczątko, są rodzaju nijakiego.
Genera Nominum: Rodzaje Imion. Genus masculinum: Rodzaj męzki. Genus Foemininum. Rodzaj niewieści. Genus Neutrum. Rodzaj nijaki etc.
Jeżéli trudno domyślić się szczególnégo Rzeczownika, w tén czas zwłaszcza, gdy Przymiotnik kładzie się w rodzaju żéńskim lub nijakim [...].
[...] Słowo z drugim Przypádkiém położoné, kładzie się w liczbie pojedynczéj w rodzaju nijakim, jako to, były wojska, będą wojska: nié było wojsk, nié będzie wojsk.
W Polszczyźnie kładę sześć Form, trzy na Imiona Rzeczowné (pro Substantivis), według trzech Rodzajów, Męzkiégo, Żéńskiégo i Nijakiégo, trzy na Imiona Przymiotné (pro Adjectivis), według tychże trzech Rodzajów.
Genus masculinum rodzaj męski. fæmininum żeński. neutrum niiaki.
Rodzaiów iest trzy: Męski, Zeński, y Niiaki, Rodzay męski iest naznaczony Przedimkiem ein, albo der, Rodzay Zeński eine, albo die, Rodzay Niiaki ein, albo das.
Anglicy mają trzy rodzaje męzki, żeński i nijaki. [...] Kiedy [...] rodzaju nie wyrażamy, jako też rzeczy nieżywotné należą do rodzaju nijakiégo.
Rodzaje męzki i żeński wyrażamy pospolicie przez te zaimki he on, she ona, a ich przymioty przez his jégo, her jéj, their ich, a rodzáj nijaki przez it to, przymioty zaś jego przez its tégo, their ich.
Rodzaje 3: Męzki, Zeński i Nijaki.
Genus masculinum, rodzay męski. fœmininum, niewieści. neutrum, niiaki.
Skróceń Grammatycznych wyłuszczenie. [...]
n., rodzaj nijaki, neutrum.
PŁEĆ, G. płci, ż. [...] Grammat. płeć męzka genus mascul., niewieścia femin., niesłużąca abo nie brzmiąca obojéj, ni męzkiéj, ni niewieściéj znacząca, neutrum. Cn Th., nijaki rodzaj.
Głoska ę pisze się: [...]
3) W pierwszym przypadku l. p. rodz. n. tych Rzeczowników, które w drugim przypadku l. p. syllabę nia albo cia przyjmują, np. imię, imienia; ramię, ramienia; zwierzę, zwierzęcia; kurczę, kurczęcia.
(Rodzaj nijaki.)
N. Ono.
(Rodz. nijaki)
Czyje?
Rzeczowniki dzielą się na trzy rodzaje, na [rodzaj] męzki, żeński, i nijaki, a to podług swego znaczenia i zakończenia.
Nijaki rodzaj, genus neutrum.
Imiona mają trzy rodzaje: męski, żéński, nijaki: atoli bywá czasem u nich i czwárty rodzáj podwójny.
O formie trzeciej. § 25. Forma ta zamyka w sobie imiona nieżywotné, tudziéż te żywotné, któré żadnéj płci nie znaczą: to jest, do téj formy należą samé rzeczowniki rodzaju nijakiego.
Imiésłów jest częścią imié, częścią słowo: odmiéniá się przez rodzaje, np. męski miany, żeński mianá, nijaki miané, przez liczby, np. pojedyn. miany, mnog. miani: przez przypádki , np. pierw. miany á é, drugi mianégo éj égo, trzeci mianému éj ému itd., czasém i przez stopnie, np. równy ukochany, wyższy ukochańszy, náywyższy nájukochańszy.
Ileż jeszcze nie postrzega się Solojskich błędow w nakłanianiu i godzeniu niemal każdej części mowy, najforemni nakłoniebnej! [...] Inszy [pisze]: z Muzy, z Amazonki, z kity i t. d. zamiast: z Muzami, z Amazonkami, z kitami, co tylko z Imiony męzkiego i nijakiego rodzaju czynić wolno.
Rodzaj Nijaki.
[Genus] Neutrum. [Rodzaj] Nijaki.
Do tych dwóch rodzajów dodaje się trzeci nazwany nijakim, to jest ani męzkim, ani żeńskim, który wypływa z myśli pierwszej, kiedy płci rzeczy, w imieniu nie wydajemy, np. dziecię, kurczę, bydło.
W rzeczach nieżywotnych płci nie masz; a przecię w imionach ich, takież same są rodzaje, męzki, żeński i nijaki: a to z przyczyny podobności, czyli Analogii zakończeń powiérzchownych w imionach np. syn i młyn, oba kończą się na n, oba przeto są rodzaju męzkiego: matka i sosna, zakończoné na a, są rodzaju żéńskiego: kurczątkoi oko dla podobnégo zakończéniá są rodzaju nijakiego.
W języku Polskim mamy trzy rodzaje dla Rzeczowników liczby pojedynczej: męzki, żeński, i nijaki, dwa zaś dla Rzeczowników liczby mnogiej, męzki i nijaki.
Rzeczowniki rodzaju nijakiego kończą się:
a) na samogłoskę o; słowo, ciało,
b) na samogłoskę e; słońce, pole,
c) na samogłoskę ę, cielę imię.
Rodzajem zowiemy w imionach żywotnych wyrażenie płci, lub niewyrażenie np. [...] dziecię żadnej płci nie wyrazie; [...] przeto jest rodzaju [...] nijakiego, to jest nie znaczącego żadnej płci.
Mamy w naturze dwa rodzaje: męski, np. ojciec, syn; niewieści czyli żeński, np. matka, córka. Tęż samę płeć upatrzoną w źwierzętach i w imionach ich wydajemy, np. wół, krowa. Do tych dwóch rodzajów dodaje się trzeci nazwany [rodzajem] nijakim, tj. ani męskim, ani żeńskim, który wypływa z myśli naszéj, kiedy myślimy o jakiéj rzeczy bez względu na jéj płeć, np. dziecię, kurczę, bydło.
Słowa rodzaju Nijakiego (Neutra), czasują się w części podług pierwszej, w części zaś, podług drugiej formy, na przykł: गच्छति gaczczhati, on idzie; अंहते anhatê, ono idzie.
W polskich przymiotnikach łatwo można było odróżnić w dalszych przypadkach rodzaj nijaki od rodzaju męzkiego, samogłoski bowiem rozróżniające rodzaj w pierwszym przypadku (piękny, piękne), można było przenieść do dalszych przypadków.
Skrócenia zwyczajne w pismie. [...] n. rod. nazwisko rodowe r. m. rodzaj męzki r. ż. rodzaj żeński r. n. rodzaj nijaki spk. spadek l. poje. liczba pojedyńcza l. mn. liczba mnoga sł. dk. słowo dokonane sł. ndk. słowo niedokonane.
Rodzajów jest trzy, męzki, żeński, i nijaki. Męzki [...] Żeński [...] Nijaki [...].
Stopień wyższy rodzaju męzkiego, tań-sz-y [...] rodzaju żeńsk. tań-sz-a, i t. d. rodzaju nijak. tań-sz-e, i t. d.
Bez czego nie mogła bowiem nigdy dopiąć [młodzież litewska] tego, by, choć po kilkoletniém uczeniu się mówienia po polsku, iż tak rzekę, niekaleczyła wyrazów mowy polskiéy: iuż niewiadomością wydawania końcowych odmian imion: iuż niezgodą w rodzaiowaniu: iuż nieznaiomością dania różnicy rodzaiu męzkiego, żeńskiego i nijakiego.
Rodzajów w języku polskim mamy cztéry, to jest męzki np. człowiek, kamień; żeński np. kobiéta, ławka; [rodzaj] nijaki np. dziécię, pole; i obojętny tylko w liczbie mnogiéj używany np. konie, owce.
Gdy zaś wiele jest rzeczowników różnego rodzaju i liczby, natenczas jeżeli rzeczowniki są, żywotne ludzkie; wtedy przymiotnik zgadza się z rodzajem przedniejszym. Rodzaj męzki jest przedniejszy niż żeński, a żeński niż [rodzaj] nijaki np. ojciec i matka dobrzy, siostra i dziecię dobre.
Imiona zbiorowe oznaczające tytuł, lub godność, mają po sobie słowo w l. m. w rodzaju przedniejszym lub r. n. l. p. np. Księztwo przyjechało; wujostwo przybyło, lub przybyli.
Daléj na różnicę odmian końcowych w skłońnikowaniu wpływa płeć istot żyjących np. człowiek, niewiasta, koń, klacz i istot nierozwiniętych, niedoskonałych np. dziecię, źrzebię. Którym płciom w grammatyce nadano nazwy: rodzaj męzki, żeński, nijaki.
Rzeczowniki zakończone na e, o, należą do rodzaju nijakiego [...].
Rzeczowniki szczegółowe oznaczające istoty żywe nie są zgodne z naturą rodzaju nijakiego.
Trzy są rodzaje Rzeczowników w liczbie pojedynczéj: męzki, żeński i nijaki.
Rzeczownik jest rodzaju nijakiego, gdy nie jest ani rodzaju męzkiego, ani żeńskiego, albo gdy ma zakończenie nijakie, tj. na samogłoski o, e, ę, i na obce -um.
Te, które w rodz. nij. już przymiotnikową końcówkę -e przybrały.
Wszystkie zaś imiona nieżywotne, a nawet stworzeń żyjących, w których płci wyraźnie rozpoznać nie można, lub na których płęć nie zwraca się uwaga, nie należą ani do jednego ani do drugiego rodzaju, to jest krócéj mówiąc, są rodzaju rzeczowego czyli niejakiego.
Całe wyrażenia, tudzież słowa i przysłówki będące przedmiotem zdania, uważają się za rzeczowniki rodzaju nijakiego, liczby pojedyńczéj; zgadzając więc z niemi słowo lub przymiotnik, trzeba je kłaść w tymże rodzaju i liczbie.
Mamy w języku naszym trzy grammatyczne rodzaje, a te są: męski, żeński i nijaki, np. ojciec, matka, dziecię.
Wszystkie rzeczowniki [...] mające znaczenie obojętne czyli płci obojéj, są rodzaju nijakiego, np. dziecię, dziecko, źrebię, kocię, szczenię i t. d.
Dwa są rodzaje istot wedle płci: męski i żeński, ale są także istoty bezpłciowe, jakiemi są wszystkie rzeczy martwe, lub co do płci obojętne, — rodzaje też istotników są trzy: męski, żeński, oraz nijaki.
Rodzajowi nijakiemu służy końcówka ze samogłosek ę, o, e (…).
Nijaki, a, e, p. szczeg. żaden z dwóch, ani ten, ani tamten, w ogóln. żaden. Nie zajmować się nijaką robotą. Nie miéć nijakiego majątku. Nie miéć nijakiego zarobku. Słowo nijakie, gram. wyrażające stan, położenie, lub czynność nieprzechodzącą na inny przedmiot. Rodzaj nijaki, gram. ani męski, ani żeński, rodzaj rzeczownika, który nie wyraża żadnéj płci, np. cielę, źrebię.
Rodzaj, u, lm. e, m. [...] 7) = gram. zewnętrzna lub wewnętrzna różnica, jaką ma wyraz na oznaczenie płci, którą wyraża. Rodzaj męzki, rzeczown. oznaczający istotę żyjącą, a przez podobieństwo zakończenia i nieżyjącą, jest ten, który wyraża mężczyznę, samca; = żeński, kobiétę, samicę; = [rodzaj] nijaki, dziecię, istotę w któréj cechy płciowe są jeszcze w uśpieniu. Rzeczowniki a za niemi zaimki, przymiotniki, imiesłowy i słowa, wyrażają tę różnicę: a) (tylko w rzeczownikach) przez inne całkiem wyrazy, np. ojciec męzk., matka żeń., dziecię nijak. rodzaju; b) przez odmianę zakończenia, np. piękny gołąb’ przyleciał m. piękna gołębica przyleciała ż., piękne gołębię przyleciało n. c) w rzeczownikach będących nazwą istot żyjących, rodzaj jest taki jaka płeć istoty wyrażonéj przez rzeczownik, bez względu na zakończenie, np. wojewoda, pan Żaba, m., chociaż ich zakończenie ma formę rzecz, żeńsk. d) rzeczowniki wyrażające nazwę istot niemających płci, nieożywionych, są tego rodzaju jakiego mają zakończenie, np. kawał m., słota ż., płótno n.; to samo powtarza się niekiedy i ze zwierzętami, jak np. wyraz gil zawsze jest rodz. m. choćby oznaczał samicę [...].
Żaden, (prze. Żądny), dna, dne, p. [...] 3) = prze. nijaki. Żadna płeć; rodzaj nijaki.
Po największéj części nie wymawiamy także ł w imiesłowie czasu przeszłego, a w XVI wieku nie pisali go także niektórzy pisarze, np. wpad(ł) [...], lecz dziś słusznie należą te imiesłowy tylko do wyrzutni mownéj, bo to ł zamilczane w rodzaju męskim, występuje znowu w rodzaju żeńskim i niejakim, tudzież w l. mnog. a zatém częściéj się wygłasza, niż zamilcza: wpadła, wpadło [...].
[…] Imiona zaś osób i zwierząt niedorosłych, które bez względu na ich płeć uważamy, są niepewnego czyli nijakiego rodzaju, np. dziecię, źrebię […].
W każdym innym razie, t. j. jeżeli podmiotami są rzeczowniki żywotne zwierzęce, rzeczowniki nieżywotne lub pomieszane zwierzęce z nieżywotnemi, kładzie się orzecznik pospolicie w liczbie mnogiéj w rodzaju nijakim, n. p. Lew, tygrys, hiena, koza i zając siedziały przez niejaki czas w jednéj klatce.
Skądinąd różnią się między sobą osoby, zwierzęta i rzeczy po względem rodzaju (genus). Trzy są rodzaje gramatyczne w języku naszym: męski (masculinum), żeński (femininum), i nijaki (neutrum).
Przyrostek -ła zam. pierwotnego -ra dodany do drugiego źródłosłowu czasowników tworzy imiesłowy czasu przeszłego strony czynnéj; w przyp. I. rodzaju męsk. odpada -a, w nij. schodzi na o (§. 70).
W rodzaju męskim odpadło jak zwykle końcowe a, w nijakim zaś zwątlało na o: pły-n piérw. płu, se-n zam. sep-n piérw. sùp.
W staropolskiém widać niekiedy w tym imiesłowie, ale tylko w przyp. I. l. poj. rodz. męs. i nijak. zamiast naszego ąc tylko ø t. j. piérwotnie nosowe a = an, później nosowe o = ą, a wreszcie nosowe e = ę n. p. czekaj- ø (expectans), wstan-ø (exsurgens), nadid-ø (adveniens), zgromadzaj-ø (congregans) i t. d.;
[...] W osobach i zwiérzętach odróżniámy już samą formą wyrazu dwie płci; i obok tego są pewne formy wyrazów, któremi nie oznaczámy żádnéj płci, a poniewáż za analogiją rzeczowników oznaczających osoby i zwiérzęta poszły w swym składzie i rzeczowniki oznaczające rzeczy nieżywotne, przeto odróżniają badácze językowi w sanskrycie, greczyznie, łacinie itd., jako też w mowie słowiańskiej trzy rodzaje gramatyczne, a te są: męzki, żeński i nijaki. Polski język, jak i jinne słowiańskie, nie má dlá rodzaju męzkiego żádnéj końcówki, tylko na rodzáj żeński końcówkę a, na rodzáj nijaki końcówkę o, e [...].
[…] Ale i o wszelkich przysłówkach pochodnych to samo powiedziéć możná, a jednakże przeto nie ulegá wątpliwości, że piérwotnie były one formą przymiotnika użytego w 1ym, 4ym albo 7ym przypádku liczby pojedyńczéj rodzaju nijakiego.
W istotnikach dziécię—dzieciątko, wilczę—wilczątko […], które oznaczają niedorosłe osoby i zwierzęta, nie mamy względu na ich płeć, i dla tego o takich istotnikach mówiemy, iż są rodzaju nijakiego, t.j. ani męzkiego, ani żeńskiego […].
Rodzajów jest trzy: męzki np. ten ojciec, syn, stół […]; żeński np. ta matka, córka, książka […]; nijaki np. to dziécię, wilczę, cacko […].
Jakie są istotniki rodzaju nijakiego. a) Ze znaczenia. Rodzaju nijakiego są istotniki, wyrażające istoty niedorosłe, nierozwinięte […]; litery i zdania całe, wzięte w znaczeniu rzeczowników […]. b) Z zakończenia: Kończące się na e, ę, o i na um z łacińskiego [...]. b) Ze znaczenia i zakończenia razem: Zgrubiałe na sko i pogardliwe na iszcze, chociażby oznaczały płeć męzką lub żeńską [...]; zbiorowe na stwo [...].
Rodzaju nijakiego ze znaczenia są: wszystkie imiona wyrażające istoty niedorosłe, nierozwinięte, niedawno narodzone, np. dziecię, niemowlę, źrebię, cielę, kurczę, jagnię itd., niemniéj nazwy liter, np. wielkie A, małe b, twarde t, miękkie c; nakoniec wyrazy i całe zdania rzeczownie wzięte, np. piękne to twoje zaraz, prawdziwe twoje "jak matkę kocham".
Rodzaju nijakiego z zakończenia są rzeczowniki zakończone na o, e, ę, np. okno, złoto, szkoło, pole, imię, wymię, brzemię itd.
§. 97. Skądinąd różnią się między sobą osoby, zwierzęta i rzeczy, a zatém i rzeczowniki, po względem RODZAJU (genus). Trzy są rodzaje gramatyczne w języku naszym: MĘSKI (masculinum), ŻEŃSKI (femininum), i NIJAKI (neutrum).
Jednotliwy dotąd rodzaj "żywotny" rozpada się na rodzaj MĘSKI i ŻEŃSKI; rodzaj rzeczowy staje się przez to trzecim czyli (ani męskim ani żeńskim, więc) NIJAKIM rodzajem.
Rzeczowniki mają trzy rodzaje: rzeczowniki żywotne, oznaczające płeć męzką, są rodzaju męzkiego, np. sąsiad, lew; oznaczające płeć żeńską, są rodzaju żeńskiego: służąca, kura; oznaczające zaś młode pokolenie, są rodzaju nijakiego: [...] kurczę.
Rzeczowniki, do których da się zastosować tylko słówko: ten, są rodzaju męskiego.
Rzeczowniki, do których da się zastosować tylko słówko: ta, są rodzaju żeńskiego.
Rzeczowniki, do których da się zastosować tylko słówko: to, są rodzaju nijakiego.
Błędnie używają niektórzy go zamiast je, w IV-ym przypadku liczby pojedyńczéj na rodz. nijaki.
Польскія существительныя имѣютъ три рода: мужскій męzki, женскій żeński и средній [rodzaj] nijaki. Родъ именъ существительныхъ познается по значенію предметовъ, или по окончанію именъ.
VI. i VII. przypadek l. poj. w deklinacyi przym. i zaim. pisać w rodzaju męskim ym (im), w nij. em: pilnym uczniem — na tym koniu — z małem dzieckiem — w swojem dziele.
§ 51. Rodzaj, liczba, przypadek. Dzisiejsza polszczyzna, jak wiadomo, rozróżnia w deklinacji trzy rodzaje: męski, żeński i nijaki; np. dobry syn, pierwsza córka, każde dziecko i t. p.
Forma go, używana niekiedy w bierniku r. nij. zam. je, jest męską, nie zaś nijaką, a więc niewłaściwą.
Przymiotnik, imiesłów i zaimek dzierżawczy w rodzaju nijakim nie używa się w języku polskim wprost rzeczownik, jak w łacinie lub w niemieckim, ani jako podmiot, ani w innej funkcji, lecz omawia się za pomocą zaimka względnego co np. To co nowe, bawi [...].
Nijaki [...] 6. gram. [...] Rodzaj nijaki nieodpowiadający żadnej z dwóch płci, ani męski, ani żeński
ą w deklinacji w II. ’przyp. 1. m. rodz. nijakiego: zwierząt, źrebiąt, dziewcząt, książąt, w IV. przyp. l. p. rzeczownika panią [...].
ę piszemy: w deklinacji: w I., IV., i V. przyp. l. pojed. rzecz. r. n. zak. na ę: ramię [...] w IV. przyp. l. p. rzecz. r. żeńskiego zakończonych na a, i: matkę [...]
W koniugacji: w 1-ej osobie l. pojed. niosę, biorę, piszę i t. p.; w formach imiesłowu czynnego przeszłego na rodzaj żeński i nijaki l. p.: żęła, żęło, ciągnęła, i l. mnogiej ciągnęli, cięli, żęły itp.
Polskie rzeczowniki mają trzy rodzaje: męski, żeński i nijaki. Męski rodzaj wskazuje wyraz ten, żeński ta, nijaki to. Są więc rzeczowniki: ojciec, kowal, koń, kogut, kamień, ogień rodzaju męskiego; rzeczowniki: matka, panna, pani, kura, jabłoń, woda, prawda rodzaju żeńskiego; rzeczowniki: dziecko, źrebię, pole, kłamstwo rodzaju nijakiego.
Rzeczownikami osobowemi rodzaju nijakiego są takie wyrazy, które oznaczają małe dzieci; np. dziecko, niemowlę, dziecię, maleństwo, niebożątko.
Rodzaju nijakiego są np. następujące rzeczowniki nieżywotne: oko, biodro, drzewo, okno [...].
Formy celownika r. męs. i nij. na -u poprzedzone przyimkiem po (który dawniej łączył się z celownikiem), np. po mału, po prostu, po cichu, po polsku, po ludzku itp.
Mamy trzy rodzaje osób, zwierząt i rzeczy, a więc mamy i trzy rodzaje rzeczowników: męski: ten człowiek, ten koń, ten stół [...]; żeński: ta pani, ta jaskółka, ta ławka, [...]; nijaki: to dziecię, to źrebię, to zwierciadło [...].
Rodzaj męski, żeński i nijaki. Odmiana męskoosobowa i rzeczowa rzeczowników w liczbie mnogiej.
Rozróżniamy deklinację rzeczowników [...] Rodzaje: męski, żeński, nijaki. Odmiana męsko osobowa rzecz. (M. Anieli...) i rzeczowa w l. mn. (Anioły...)
Rzeczowniki, przy których przymiotniki przybierają końcówki e lub 'e, mają rodzaj nijaki, ponieważ wymieniona postać przymiotników łączy się między innemi z rzeczownikami, oznaczającemi niedojrzałe, nierozwinięte jeszcze osobniki ludzkie i zwierzęce, naprz. dobre dziecko, małe pisklę.
[...] wobec czego także zanik rodzaju nijakiego [...], trudno uważać za wpływ litewski.
B. Deklinacja. § 18. Rodzaj męski i nijaki liczby pojedynczej.
Według deklinacyj odmieniają się imiona, imiesłowy i zaimki; według konjugacyj — czasowniki. Głównych deklinacyj jest dwie: imienna i zaimkowa z 7 przypadkami, które nazywamy: mianownik (M.), wołacz (W.), biernik (B.), dopełniacz (D.), celownik (C.), narzędnik (N.), miejscownik (Ms.). Liczby oznaczamy: pojedyncza (l. poj). mnoga (l. mn.), podwójna (l. podw.); rodzaje: męski (r. m.), żeński (r. ż.), nijaki (r. n.).
Imiesłów czynny przeszły na -łъ (zwany imiesłowem drugim). § 80. Imiesłów ten tworzy się przez przybranie przyrostka -łъ na rodzaj męski, -ła na r. żeński, -ło na r. nijaki. Od najdawniejszych czasów formy te ukazają się tylko w mianowniku wszystkich trzech liczb. Tematem imiesłowu tego jest temat bezokolicznika we wszystkich czasownikach z wyjątkiem typów: mrzeć, mleć, gdzie imiesłów ma własną formę rdzenia z pierwotnem prasł. sonantycznem ṛ',l̥' [...].
§ 35. Suf. -i, -y na rodzaj męski, -e na nijaki, i -a na żeński w deklinacji złożonej przymiotników i zaimków jest właściwie drugim członem złożenia, utworzonego z pierwotnego przymiotnika deklinacji imiennej i zaimka *ji, *je, *ja w znaczeniu rodzajnika, stojącego na drugiem miejscu, a nie na pierwszem, jak to jest np. w języku francuskim lub niemieckim: dobrъji = le bon, der gute.
Do deklinacji wchodzą formy, wyrażające przypadki (mianownik, wołacz, biernik, dopełniacz, celownik, narzędnik, miejscownik), z któremi też się wiążą cechy rodzaju (męskiego, żeńskiego, nijakiego) i liczby (pojedyńczej, mnogiej, podwójnej); [...].
Pierwsza forma dla r. n. trzyma się tak długo, jak i w N.
§ 386. Na r. nij. mamy od dawna formę je, pisaną niekiedy z podwojeniem litery samogłoskowej: wykopał je (jezioro) FI. 7, 16, naleźli jee (miasto) spalone BZ. I Reg. 30, 3 i t. d. aż do dnia dzisiejszego, zwłaszcza w języku literackim, gdyż w mowie powszedniej nieraz się zdarza słyszeć go zam. je.
Nijaki, p. rodzaj.
★Rodzaj wyrazów: ★męski (masculinum), ★żeński (femininum) i ★nijaki (neutrum). W liczbie mnogiej też ★męsko-osobowy (pilni chłopi orali) i ★rzeczowy (pilne chłopy orały).
Są trzy rodzaje rzeczownika: męski, np. dobry ojciec, słodki cukier; żeński, np. dobra matka, ciekawa książka; nijaki, np. dobre dziecko, polskie zadanie.
Rodzaj [...] 4. jęz. a) w zastosowaniu do rzeczowników, przymiotników, imiesłowów przymiotnikowych i zaimków rodzajowych: Rodzaj gramatyczny (skrótowo: rodzaj) «właściwość rzeczowników, od której zależy forma męska (zakończona w M. Ip na -y lub -i), żeńska (zakończona na -a) lub nijaka (zakończona na -e) określających je przymiotników lub zastępujących rzeczowniki zaimków» [...] W liczbie pojedynczej mamy osobne formy [przymiotników] na rodzaj męski, żeński i nijaki, zaś w liczbie mnogiej na męsko-osobowy i rzeczowy. Por. Jęz. 4, 1949, s. 9.
Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].
Declinatio — przypadkowanie, deklinacyja: genus masculinum — rodzaj męski, femininum — niewieści, żeński (t. 2), neutrum — nijaki, numerus singularis — liczba pojedyncza, pluralis — mnoga, dualis — podwójna (t. 1, przyp., s. 138).
Powiązane terminy
- płeć niesłużąca
- rodzaj liczbowy
- rodzaj niemający płci
- rodzaj nieoznaczony
- rodzaj niepewny
- rodzaj średni
- rodzaj trzeci
- rodzaj wyłączony
- żadna płeć
- gen neutru
- genus neutrum (rodzaj nijaki)
- Geschlecht, unbenannt (rodzaj gramatyczny)
- gimimas nejoks (wsp. lit. bevardė giminė)
- neuter
- neuter substantive
- средний род