terminów gramatycznych online
głoska odbita
Język: polski
- Część I. O głoskach: Mucz/1825
- IV. Rozwój polskiej terminologii gramatycznej po Kopczyńskim: Kor/1961
- Imiesłów rodzajowany bierny (pisany): Mroz/1822
- Nauka o głoskach: Łaz/1861
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
- O głoskach: Mroz/1822
- O spółgłoskach. Wyszczególnienie przypadków [...], szczególniej czy "s" czy "z" (J. Mroziński): Rozp/1830
- Słownik, cz. II (P - Ż): SWil/1861
Cytaty
Głoski odbite k, g, są jednej natury; tym czasem dla głoski k, zostawały dwie odpowiadające litery miękkie, dla głoski zaś g, tylko jedna.
Miękkie głoski ć, dź; c, dz, są wszystkie cztery syczące, odbite, podniebienne.
Nadto dzielą się spółgłoski [...] 3) Według czasu ich brzmienia na: odbite, tj. takie, które nie mogą mieć żadnéj trwałości, np. p, t, b. nie odbite, tj. mogące mieć trwałość, dopóki starczy tchu w piersiach mówiącego, np. s, sz, h, ch.
Z powyższych uwag nad wymawianiem spółgłosek i miękczeniem ich wypadają następujące prawidła. […] 4) Dwie głoski syczące, z których jedna jest odbita, druga nieodbita, można odznaczyć w wymowie, jeżeli odbita następuje po nieodbitéj, ść, sc, szcz, zdz, źdź, żdż; punkt bowiem odbicia przedziela je. Lecz jeżeli te głoski w porządku odwrotnym jak się to w etymologicznych odmianach zdarzać może wymówić zechcemy, spłyną koniecznie w jednę głoskę ść, cś, cz, sz, dzz, dżż, bo w punkcie zetknięcia się z sobą, niczém się od siebie nie odróżniają.
Brzmienie głoski t niknie ze słowa literat, lecz uderzenie językiem w podniebienie, które było potrzebném do wyrobienia téj głoski, przeistacza nieodbitą głoskę s na odbitą c; czyli przetwarza ski na cki (literacki).
P, nieod. n. siedmnasta głoska abecadła; w systemacie głoskowym należy do współgłosek. W języku polskim jest dwojakie P, bez kréski i z kréską, t. j. ze względu na ton dźwięku twarde i miękkie foremne; oba, ze względu na organa, któremi się wymawiają, są głoskami wargowemi; ze względu na czas brzmienia, [głoskami] odbitemi, t. j. nie mogącemu się przedłużać; ze względu na siłę głosu są mocne i mają odpowiadające słabe b, b’, które w wymawianiu (lecz nigdy w pisaniu) stając przed spółgłoskami mocnemi lub zakończając wyraz, przechodzą na p, p’, np. króbka, chléb, zrób’ (wymawiają się: krópka, chlep, zróp’. P, p' oprócz przechodzenia wzajem na siebie, w języku polskim na żadne inne współgłoski nie przechodzą, tylko w mowie prowincjonalnéj lub w innych narzeczach pnia słowiańskiego, wykazują swe pokrewieństwo z odpowiedniemi słabemi b, b', przez zamianę np. łeb, lepek, zam. łebek, chłeptać, chlebati, oraz zastępują niekiedy f, np. plasza, zam. flasza. W wyrazach własnych polskich p nigdy się nie podwaja; podwojone w wyrazach cudzoziemskich pospolicie pisze się po przyswojeniu przez jedno, np. aplikacja, aprobata, aparat, mapa, zam. applikacja, mappa i t. d. P występuje niek. jako głoska dodatkowa do źródłosłowu. np. łkać, płakać; łona, płonąć; łatki, płatki; lecz w środku wyrazów nigdy wyrzutni nie ulega. P miękkie (p') używa się tylko: 1) w przyp. 1ym niektórych rzeczowników, kiedy w następnym przyp. po p, następuje i, np. Karp’, karpia; 2) w drugiéj osobie trybu rozkazującego słów, które w osobie trzeciéj liczby pojedyńczéj czasu teraźniejszego lub przyszłego, w słowie dokonaném po p, mają i, czyli gdy p jest miękkie, np. wątp’, czerp’, pokrop’, łap’, od czasu teraź. lub przysz. wątpi, czerpie, pokropi, łapie. P, używa się także jako skrócenie: [...].
Spółgłoski odbite czyli chwilowe są te, które się wyrabiają przez odbicie narzędzi mownych, tj. jednéj wargi od drugiéj, albo języka od podniebienia, lub też języczka w gardle, jako to: b, p; d, t; dz, c; dż, cz; dź, ć; g, k; brzmienie tych spółgłosek trwa tylko krótką chwilkę, tj. jak krótko, jak krótko trwa odbicie narzędzi mownych [...].
Gdy się zejdą spółgłoski, które trudno wygłosić, zachodzą następujące zmiany głosek. […] 2). Odbite d, t, wyrzucamy, a w miejsce ich wrzucamy nieodbite ś, […], np. kład-ć=kłaść […].
Początek rodzimej terminologii w fonetyce dał J. Mroziński.
Terminologia. Litera vocalis e — podręczna, consonans bilabialis — wargowa, labiodentalis — zębowa, dentalis — podniebienna, muta — odbita, spirans — nieodbita, liquida — płynna, oralis — nienosowa, nasalis — nosowa, fortis — mocna , lenis — słaba.