odmiana rzeczownikowa

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Such/1849
• Łaz/1861
• Lerc/1877
• Jes/1886
• Kr/1897
• Kr/1917
• Rozw/1923

Pierwotne tło wszech odmian rzeczownikowych.

[...] Ślady postaci nieokreślonéj dochowały się do dziś dnia: 1. W tych przymiotnikach i zaimkach, które się kończą w rodz. męskim na spółgłoskę, a w rodz. nij. na o, jako to: rad-a-o, wart-a-o […]. 2. Przymiotników: winien, powinien używamy jako określników w rodz. nij. w postaci określonej (na e), ale jako orzeczniki (z wyraźną lub domyślną złączką jest) zachowały postać nieokreśloną (na o), osobliwie w wyrażeniu trzecio-osobowém, np. Gdy winne dziecię błąd swój uznaje, przebaczyć mu należy [...]. 3. W rodzaju męskim używamy niektórych przymiotników w postaci określonéj (na y), gdy są określnikami rzeczownika; w postaci zaś nieokreślonémi, gdy są orzecznikami, jako to: winny i winien [...]. 4. Następujące przymiotniki ze zmianą zakończenia zmieniają znaczenie: mocny jestem (mam siłę), mocen jestem (mam władzę) [...]. 5. W męskim rodzaju dochowały końcówkę nieokreśloną przymiotniki utworzone z imion na: ów, in, yn, np. Janów, Janowa [...]. 6. Nareszcie dochowały się odmiany rzeczownikowe: a). W 2im. p. liczebników złożonych z pół, np na rodzaj męski i nijaki: półtora (zamiast. półwtora) funta [...]. b). W wyrażeniach przysłówkowych, np. z polska [...]. c). W przysłówkach przymiotnych na o i e zakończonych, w których o jest rzeczownikową końcówką 4go p.; e zaś końcówką 7go p., np. daleko, pięknie.

Rozróżniamy pięć odmian rzeczownikowych.

Ta forma odmienna przymiotników wyszła u nas w XV i XVI wieku z używania. Ale się pozostały wielorakie ślady téj rzeczownikowéj odmiany w wyrażeniach, których dotychczas używamy.

Powyższa odmiana przymiotników nazywa się ogólnie przymiotnikową (dla wyróżnienia od dawnej rzeczownikowej) . Odmiana ta nazywa się także złożoną, ponieważ się na nią złożyły dwie różne deklinacye, tj. deklinacya rzeczowna, (o której mówiliśmy na wstępie tego paragrafu) i deklinacya zaimkowa.

Nazwy miejscowości rodzaju żeńskiego, powstałe z przymiotników dzierżawczych, zakończone na -owa i -ina, jak Częstochowa, Dąbrowa, Warszawa, Radolina, mają odmianę rzeczownikową: D. Częstochowy, C. i Mc. Częstochowie, B. Częstochowę, W. Częstochowo, N. Częstochową (jak Deklinacji III wzór głowa).

Rozplątać stosunki iloczasowo-akcentowe przymiotników, wydobyć pierwotną prasł. zasadę, jaka panowała w stosunku odmiany rzeczownikowej do złożonej, nie jest łatwo.