terminów gramatycznych online
końcówka przypadkowa
Język: polski
- Budowa wyrazów: Łoś II/1925
- Deklinacja III (Nominativus, Vocativus, Accusativus singularis..., Dativus, Instrumentalis dualis): Łoś III/1927
- Morfologia: Gaert/1927
- Nauka o odmianie wyrazów: Szob/1923
- O zdaniu pojedyńczym: Kras/1897
- O źródłosłowach w ogólności: Trz/1865
- Przedmowa: Trz/1865
- Źródłosłowy zaimków: Trz/1865
Końcówki przypadkowe są to k. fleksyjne, których podstawową funkcją jest wyrażenie gramatycznej kategorii przypadka [...] Morfonologicznie k. p. są zwykle afiksami o nagłosie samogłoskowym, jedno-, rzadziej dwusylabowymi.
Cytaty
Jedyny w tej mierze wyjątek stanowi tak zwany przypadek V. (vocativus), który jest czystym źródłosłowem bez żadnej przypadkowej końcówki; ale przypadek ten przypadkiem właściwie nie jest, lecz tylko imieniem w postaci wykrzyknika, a zatém co do postaci swej żadném właściwém słowem czyli żywiołem zdania, lecz jak każdy inny wykrzyknik ogólnym tylko głoskowym wyrazem wewnętrznego jakiegoś poruszenia [...].
S jako końcówka przypadkowa nie należy do źródłosłowu.
W przyp. I. l. poj. odpadła końcówka przypadkowa m i źródłosłowne a, po czém w dla przyczyn eufonicznych na samogłoskę u, później na y przeszło; (w zaimku dzierżawczym twó-j otrzymał się cały piérwotny źródłosłów); tym sposobem powstało nasze i starosłow. ty.
[…] Deklinacja czyli odmiana przez przypadki ma na celu umożebnienie imionom spełniania funkcji członków zdania. Gdzie same końcówki przypadkowe nie wystarczają, tam jako słówko formalne dodaje się przyimek.
Zmieniająca się w deklinacji końcówka wyrazu nazywa się przyrostkiem przypadkowym albo końcówką przypadkową.
Często też przyrostek spadł do znaczenia tylko przypadkowej końcówki i czysto formalnego znaku, wyrażającego rodzaj imienia np. lat-o, słow-o, ręk-a, pan-i [...].
§ 188. W tematach na -ęt mamy obecnie wymianę t na ć w liczbie poj. przed wszystkiemi końcówkami przypadkowemi, gdyż już w prasł. języku t' było tu zmiękczone, natomiast w liczbie mn. na wszystkie przypadki rozciągnięto temat twardy, przy czem stp. L. pl. cielęciech; w G. pl. występuje forma cieląt wskutek wzdłużenia zastępczego samogłoski nosowej (Gr. I, § 116).
Wiadomości z historycznej fleksji, [...] zdobędzie studjujący najlepiej na podstawie Fleksji Łosia w Gramatyce Akad. [...] Szczególnie należy zwrócić uwagę na zawarte w § 5 wyjaśnienie o względności podziałów deklinacyjnych. Następnie §§ 8, 9, 10, 11 i 12 podają wzory prapolskiej odmiany rzeczowników. Wzory te powinno się opanować doskonale, by zapamiętać końcówki przypadkowe rozmaitych typów deklinacyjnych.