terminów gramatycznych online
deklinacja
Geneza: łac. dēclīnātiō 'odwrócenie, zgięcie; odmiana (w gramatyce)'
Deklinacja. Odmiana leksemów odmiennych przez przypadki, czyli mające różne formy wyrazowe narzucane przez element kontekstu, najczęściej przez czasownik lub przyimek.
Cytaty
Ѻ. on i Ѿ. omega. w Księgach Słowieńskich są potrzebne dla różnicy spadkow w Deklinacyach, które się jednakowo, w małej i w wielkiej liczbie wymawiają.
Litery nieme Ъ. i Ь [...] Te dwie litery zdają sie niektórym bydź niepotrzebne; Owoż potrzeba ich jest: dla rozeznania Deklinaciy, Rodzaju, i inszej ortografii. Imiona bowiem na Ъ. kończące się, u Słowakow są Rodzaju Męskiego, Deklinacyi Drugiej.
Declinatio. Deklinacya albo, spadkowanie.
Przemiany te, jawne i stateczne widzimy w deklinacyach, w konjugacyach i w wyrazach pochodnych, np. szata szacie, łata łacie.
Grammatycy dopiero strącili nas z drogi instynktowej, lecz dosyć pewnej; a strącili dlatego, że uważając jednostronnie, i skacząc nagle od deklinacyj do konjugacyj, nie porównywali mechanizmu swojego dyalektu z pobratymczemi.
Dla przypadkowania Rzeczowników w liczbie pojedynczéj zebrać je należy we dwie tylko odmiany (deklinacje).
Tak jak Rzeczowniki, tak téż z niémi zgadzające się Przymiotniki w liczbie pojedynczéj tylko dwie, a w mnogiéj tylko jednę odmianę (deklinacyę) miéć mogą co do przypadków zawsze odmiennych.
Otóż jak rzeczowniki odmieniają się przez przypadki, tak znowu czasowniki odmieniają się przez osoby, liczby i czasy. Tamtę odmianę nazwano przypadkowaniem (deklinacyą), a tę: czasowaniem (albo z łacińska: konjugacya).
W deklinacyi można używać apostrofu, jeśli to jest potrzebne dla zachowania oryginalnej pisowni, np. Rousseau’a, Percy ’ego i t. p.
Nazwisko Woltera było przez długie lata w ustach szerokich warstw społeczeństwa, Rousseau natomiast znany był tylko licznym zresztą jednostkom, które nad to używał y nawet więcej języka francuskiego, niźli polskiego; zresztą trudność deklinacyi, zwłaszcza w 3. i 7. przyp. była tu także niezawodnie ważnym czynnikiem: można się spotkać z formami „Russa" lub „Russem", ale nikt nie powie a zwłaszcza nie napisze: „Ruśsie" lub "w Ruśsie".
Ten sam rzeczownik, przymiotnik, zaimek rzeczowny i przymiotny, liczebnik główny, zbiorowy, porządkowy, przymiotny, wielokrotny, iloraki i mnożny oraz imiesłów przymiotnikowy mogą wystąpić w siedmiu rozmaitych przypadkach liczby pojedynczej i tyluż przypadkach liczby mnogiej, czyli odmieniają się przez przypadki. Tę odmianę przez przypadki nazywamy deklinacją.