język ludowy

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Br/1848
• Łaz/1861
• Kr/1897
• SW/1900-1927
• Nitsch/1923
• Rozw/1923
• Łoś III/1927

Język niegrammatyczny naszego ludu dalszéj sięga starożytności, niż język grammatyczny, który swoje zaostrzenia już na tle języka ludowego wykonywał, jak to łatwo sprawdzić można.

Język ludu prostego czyli język gminny różni się od książkowego: 1. Grubém i nieczystym wymawianiem […] 2. Język gminny różni się od książkowego przyciskiem padającym na inną zgłoskę, niż w mowie ukształconéj […] 3. Ubóstwem słów […] 4. Zastarzałemi odmianami słów [...] 5. Różni się język gminny od książkowego słowami i wyrażeniami, tylko w niektórych okolicach używanemi, których do języka książkowego nie przyjęto, lub które każą czystość jego [...].

W mowie ludu wpływ ten okazał się nierównie silniejszym , ogarnął bowiem znaczną liczbę rzeczowników żeńskich, także dziś formy dopełniacza liczby mnogiej takie jak: paniów, gospodyniów, wiśniów, muchów, plewów, itp. należą do zjawisk codziennych w języku ludowym.

Język, a, lm. i [...] b) przen. narzędzie mowy, mowa, możność mówienia, dar słowa, wymowa, wysłowienie [...] d) mowa ludzka, mowa narodu: Umiejętność języka. [...] J. polski, francuski, cygański. Języki wschodnie. Władać, mówić językami. J. umarły a. martwy, X nieżywy (= którym już jako ojczystym nie mówią obecnie). J. żywy a. żyjący (= którym mówi obecnie żyjąca narodowość). J. bogaty, ubogi. Języki pokrewne, pobratymcze, jednoszczepowe. J. pierwotny a. prajęzyk. Języki pochodne. Nauka, gramatyka, historia języka. [...] Wykładał języki słowiańskie. J. rodzimy, ojczysty, macierzysty, swój, obcy, cudzoziemski. Języki starożytne, nowożytne. Przen. sposób wysłowienia, środek wyrażenia czego, porozumienia ś., styl: Przemawiał do ludu językiem ludu. Przemawiać językiem mowy potocznej. J. naukowy, gramatyczny, filozoficzny, piśmienny a. książkowy, literacki, potoczny, ludowy a. gminny, salonowy, złodziejski. [...] Księgi pielgrzymstwa są pisane przez Mickiewicza językiem biblijnym [...] Czystość, poprawność języka.

Wogóle trzeba zaznaczyć, że język ludowy ma pierwiastków obcych nie mniej niż literacki.

Język ludowy utrzymał prawie na całym obszarze polskim wszystkie cztery pochylone samogłoski.

Wielka odporność języka kulturalnego na t. zw. mazurzenie mimo ogromnego obszaru, na którym język ludowy ma tę właściwość, objaśnia się chyba nie tylko genezą literackiego języka, ale także silnym wpływem przyzwyczajeń fonetycznych, działających od wschodu: wpływ i napływ szlachty z ruskich dzielnic zaostrzył przeciwieństwo między»chłopskim«a»pańskim«językiem.

Zapewne nie było N. sg. raza, choć są oboczności: obraz—obraza, uraz—uraza, forma bowiem razą jest odosobniona i późna. Bruckner, zaznaczając, że był przysłówek jedną, sądzi, że do tego dorobiono razą. Z czasem też powstały używane w języku ludowym: tej razy, tamtej razy.