język

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Sek/1549
• Murz/1551 (wyd. 1)
• Mącz/1564 (war. B)
• Jan/1594
• Rot/1616
• Kn/1621
• Kn/1644 (I wyd. 1626)
• Sty/1675
• Mal/1700
• Dąb/1759
• Tr/1764
• Klecz/1767
• SzyGram/1767
• SzyPocz/1770
• Dudz/1776
• Kop/1780
• Kop/1783
• Ant/1788
• L/1807–1814
• Szum/1809
• Szum-2/1809
• Prz/1816
• Kop/1817
• Mroz/1822
• Jak/1823
• Mucz/1825
• Rozp/1830
• Sier/1838
• Żoch/1838
• Rew/1845
• Desz/1846
• Br/1848
• Such/1849
• Ryk/1850
• Szt/1854
• Gr/1861
• SWil/1861
• Mał/1863
• Trz/1865
• Malin/1869
• Kam/1870
• Mał/1879
• Oż/1883
• Jes/1886
• Uchw.AU/1891
• Kr/1897
• SW/1900-1927
• BdC/1915
• Kr/1917
• Łoś/1918
• Benni/1923
• ŁośFl/1923
• Nitsch/1923
• Rozw/1923
• Gaert/1927
• Kl/1939
• Dor/1958–1969

Aczkolwiek, w inych naszych ksiązkach wiele jest omylności to się nie nami dzieje ale drukierem, ktory języka nie rożumie.

Bo ktoby się chciáł z pisma języka uczyć, temu by trzeba szérzyj opisać, jakoby miáł ktorą literę wymawiać.

Declamatio, Rzecz á mowienie smyslone dla ćwiczenia rozumu i języká uczyniona.

Elementa loguendi, Pirwsze początki języka.

Glossa, ae, fem. prim. Latine lingua, Język. Ut glossae pro interpretationibus recipiuntur, Miásto komentu álbo glozowánia. Glossema pen. prod. glossematis, idem.

Gramma, grammatis, gener. neutr. Latine litera, Litera jedna z obiecádłá. Inde venit Grammatica. Grammaticae, Grámmátiká, náuká która sie obiera około uczenia obiecádła, sylláb, tćionk, álbo rzekow słow, i wszego języka.

Lingua, guae, fem. prim. Język też mowá á rzecz osobliwá którego narodu. Ut lingua Graeca, Język Grecki, To jest mowá.

Lingua, uae, fem. prim. Język też mowá á rzecz osobliwa ktorego narodu. [...] Rozmáitość języków.

Lingua, guae, fem. prim. Język też mowá á rzecz osobliwá którego narodu. Ut lingua Graeca, Język Grecki, To jest mowá.

Sermo, sermonis, m. t. Mowá, język.

Kárákter mówię Polski własny nie Niemiecki. Bo jesliż [ieʃliż] języki, Żydowski, Grécki, Łáciński, Włoski, Fráncuski, Niemiecki, etc. máją w swym pisániu káráktery swé własné rózné od drugich.

Ták iż téż on język Łáciński, zwyczájny i przyrodzony, będąc przez té przychodnié nákáżony, máło z siedliskiem sámym nie záginął.

A im dálszy który język od Łácińskiégo jáko źrzódłá swégo, od którégo poszedł, tym i grubszy i rózniejszy od niego bydź muśi [...].

KOCH. T jedno: a po,th, w polskim języku nic.

A jáko Polacy c w swym Języku używáją, ták Niemcy, w swoim, litery z jáko to: Zohl, Zahn, Zorn.

Lingua. Język 1. 2. Wężowy język. tr. Obmowá.

Sermo, Mowá. Język 2. Przypowieść.

Nie záżywają też Włosi sprzężonych liter ph, w swym języku miásto ktorych kłádą proste f, jáko Filosofia Philosophia Filosofia [...].

Fráncuzi záżywáją kilkunastu krysek [...]. Osma znácząca period, to jest skończęnie sęnsu [...] się pisze w káżdym języku ták .

Tu naprzod należy namienić, że Francuzi zażywają kilkunastu krysek [...] Osma znacząca period, to jest skończenie sensu, ta się pisze w każdym języku, tak. (.)

Narody, lecz pierwej, o dobre ułożenie, i obfitość słow, w własnym starali się języku: zkąd wyniknęła sposobność, do szczerego wyrażenia głębokich myśli. A gdy potym, wspomniane Narody, bez nauk zostały, języka rodowitego ustała nauka.

0 Mowie, czyli Języku, ktorego pomienione Narody używały.

Każdy mi to rozumiem przyzna, iż do dobrego bez błędow pisania nic tak nie pomaga, jak wiadomość reguł tego języka, ktorym piszemy.

Że biegłość w Językach otwiera nam wrota do wszelkiej umiejętności, nie tylko ta prawda wielkich i uczonych Ludzi zdaniem potwierdza się (*) ale też rzecz sama w sobie jest oczywista.

Nie wielu podobno znajdziemy tak doskonałych w Polszczyźnie, ktòrzy by wszystko prawie wiedzieli, ani tak nieświadomych tegojęzyka, ktòrych by wszystkiego uczyć potrzeba.

Makaronizmy, są to słowa niewłaściwie Polskie, ale już z Greckiego, już z Łacińskiego lub innego języka wzięte.

[...] wszystkie przcie Narody mają szczególny swój język.

W przeciągu Grammatyki, nauczyliśmy się pod ilą i jakiémi względami uwáżać mámy słowa: czytanié xiążek, pod témi względami czynioné, nauczy nás języka, do którego uwági Grammatyczné przewodnikiém tylko nazwać się mogą.

Nasz język wielkiém jest świadectwém téj práwdy, że ludzie do mowy swojéj brali głosy postrzeżoné w dźwięku rzeczy.

Podając té prawidła nie zapewniam o ich nieomyłności: w każdym języku Prawidła mają swe wyjątki.

Używaj przenośni zgodnych z zwyczajem narodowym i duchem języka, n. p. u Greków za czasów Homera przenośnia: wolo-oczy [...] w naszym języku zaś byłaby nieprzyjemną.

Ztąd Rossyjanin, Polak, Czech, i każdy Słowak w przeciągu roku jednego może się nauczyć każdego Języka zagraniczego tak dokładnie, iż w wymawianiu i w pismowaniu tegoż Języka nie ustąpi obcym Narodowcom, a rzadko ktory Cudzoziemiec, nie Słowianin, mocen jest nauczyć się po Polsku w ciągu lat kilku lub kilkanastu, tak szczęśliwie, aby Polak, słysząc jego mowienie, natychmiast nie mogł zgadnąć, że się ow nie urodził Polakiem.

Temu zaś nikt nie przeczy, że z czasem, jako wszystko jest śmiertelnem, za śmiercią najmocniejszych Narodow musi z kolei nastąpić śmierć ich najwytworniejszych Językow, jednak Język najświatlejszego zgasłego, choć martwy, jeszcze wiekami panować będzie Uczonym w Narodach nowemi Językami mówiącym.

Przedsiębierzesz razém ze mną poznanié Ojczystégo języka i, jako tłumacza myśli twoich, i jako wiecznéj imieniá twégo pamiątki.

Nad tén gruby niezmiennie przesąd jest jeszcze szkodliwszé mniemanié, że mowa nasza nie zasługuje nawet na imié języka, ponieważ jest grubą ubogą i nieprawidłową.

Dwa słynne przykłady Greków i Rzymian nie dadzą nám rozpaczać o nieśmiertélności naszego imieniá. Wymazane są z Jeograficznéj karty dwa té najsławniejszé narody, a imié ich w porządku historii politycznéj i moralnéj błysczy przed wszystkiémi. Cóż im tę sławę zjednało? Język. Język pełen umiejętności, pełen wdzięku, pełen mocy, malujący najbliżéj i najjaśniéj najskrytszé rozumu i serca ludzkiego tajniki.

[...] teraz do samégo rozbioru mowy przystąpić zamyślámy. Tu nám serca, głowy, tu pracowitości potrzeba do pojęcia, pamiętaniá i zrobieniá sobie pewnego, a porządnego układu czyli systematu, naszégo języka.

Co za rozkosz dlá Polaká, rozważającégo swój język, widzieć w nim filozoficzny rozum, kierujący gruntownie narodowym zwyczajem, podług przyrodzeniá myśli ludzkiéj. Umiém ja kilka języków, a w żadnym z nich tylé filozofii, co w swoim nie znajduję

Nie wiém, czy by nie można darować klasycznemu Pisarzowi Krasińskiemu, że dla braku syllaby w wiérszu zrobił myszów, zamiast mysz, ale nie Trąbczyńskiému Grammatykowi dla Francuzów Polskiemu, który dobry Polák darować zechce, iż błąd śmiał odmienić w regułę, mówieniá i pisaniá, jak panów, ojców, synów, tak matków, siostrów, babów, ręków, nogów, szyjów. Co to za poczwara w najforemniéjszym języku.

Jeżeli w Grammatyce języka naszego ogrom wyjątków i podziałów przy każdém niemal prawidle przeraża najgorliwszego nawet miłośnika ojczystej mowy, a cudzoziemcowi trudność języka polskiego zdaje się być nad siły ludzkie, pochodzi to po wielkiej części z tąd że żaden Grammatyk nie śledził natury polskich głosek.

Jeżeli Grammatycy wielu innych języków odwrotną postępują drogą, pochodzi z tąd, że 3cia osoba równie jak i inne, wyraża się w tych językach przez oddzielną osobową cechę dodaną do pierwiastku Słowa.

[…] Języki są jedne samorodne albo piérwotne, które sami sobie ludzie tworzyli i wyrobili, np.: grecki, słowiański. Inne pochodne, tj. które wyszły i rozkrzewiły się z jednego jakiego piérwotnego, np.: polski, rosyjski, czeski itd. ze słowiańskiego. Inne są mieszane, że powstały z pomieszania się różnych języków, np.: angielski, francuski, hiszpański.

Lecz Polakom umiejącym własny tylko swój język, trudnąby rzeczą było dać wyobrażenie o prozodyi.

Mogłem zupełnie pominąć dawne podwajane, czyli tak zwane długie samogłoski, bo my tu rozważamy język żyjący, nie zaś język który przestał być w używaniu.

JĘZYK; trzeba być ostróżnym w jego łagodzeniu, 334, 342. Czy ogładzenie języka zawisło tak że od pisowni, 351.

Ta nauka [matematyka] wyłącznie na rozumowaniu polega, z językiem wcale inaczej się dzieje.

Tu myśl z zadziwieniem rzucić należy, dla czego Kopczyński przy takiém zamiłowaniu języka nie napisał dobréj jego Grammatyki?

Światli mężowie kraju naszego, wiedzeni równą gorliwością o ustalenie prawideł pewnych, przekonani o gruntownych zasadach Mrozińskiego, silnie poparli tę nowość, wzięli je za podstawę do wielu s woj ich wniosków i rzucili wielkie światło na nasz język w dziele: Rozprawy i Wnioski o Ortografiji Polskiéj.

Mowa ustna lub pisana nazywa się inaczéj językiem, dla tego że za pomocą języka wyrażamy ustnie myśli swoje, a mowa pisana ułożona jest na wzór mowy ustnéj.

Piszmy tedy, jak mówimy: iść, upaść (wieprza), upaść (na ziemię), prząść, nie zaś iśdź; bo po ś nie może nie może następować dź dla saméj trudności w wymówieniu, zwłaszcza że język nasz lubi kojarzyć czyli łączyć razem zgłoski st, ść, sk, sc, szcz.

Znajomość języka, ścisłość stosowania się do toku mowy ludzi dobrze się wyrażających, głównemi są warunkami do zachowania składni zgody i rządu, części mowy dopiero co wyszczególnionych.

Przedmiotem składni jest wyłożyć prawidła wydobyte z uwagi nad językiem i powszechnego użycia, podług których wyrazy łączą się z sobą dla utworzenia porządnego zdania. Prawidła te tyczą się zgody, rządu i szyku.

Mowa nie jest jedna i dla wszystkich powszechna, ale są przeróżne języki i narzecza czyli dyalekty; każdy bowiem naród ma swój odrębny język.

[Zygmunt Sawczyński] Już sama etymologia dowieść może z pewnością, że wyrazu pług nie wzięliśmy od Niemców, bo w takim razie brzmiałby niezawodnie fług, z téj prostéj przyczyny, że prawie wszystkie wyrazy w niemieckim języku od pf się poczynające, przeszedłszy do języka naszego, poczynają się od f; n. p. Pfeiler filar, Pfeife fajka, Pfund funt, Pfand fant i t. d.

[Zygmunt Sawczyński] Sanskryt, języki staroperski, grecki, języki celtyckie, italskie, giermańskie, słowiańskie i łotyckie a nawet młodsze romańskie znalazły skrzętnych i bystrych badaczy.

Wiedzieć i to należy, że język przebywszy piérwsze stadyjum swego powstania nie tylko nie tworzy nowych piérwiastków, ale je bardzo często urania.

[...] Pisowniá podaje prawidła, jakiemi postaciami głosek oznaczać náleży głosy i brzmieniá, danego języka, wchodzące już w skłád wyrazów; jakiemi znakami oddzielać wyrazy i zdaniá od siebie w ciągu pisma, albo raczéj, jakiemi znamionami oznaczać zdaniá i okresy. Grafika zaś w znaczeniu gramatycznym má nám wskazać postacie głosek, jakiemi oznaczać náleży głosy i brzmieniá danego języka niezależnie od wyrazów, których są cząstkami. Jednym słowem: Grafika uczy nás oznaczać pojedyńcze głosy i brzmieniá, podaje sposób wyráżaniá głosek w abecadle, i jest pisownią, że tak rzekę, abecadłową; Ortografijá zaś jest odnośnie do fonetyki języka pisownią wyrazową, obejmującą prawidła dlá wyrazów, zgoła dlá mowy pisanéj. Grafika daje nám, a przynájmniéj dać nám powinna, w pojedynczych postaciach wyraźny i cáłkowity obráz fonetyki danego języka; Pisowniá zaś jest wynikiem prawideł językowych zastósowanych do etymologiji i gramatyki; powinna być wiernym obrazem nie tylko fonetyki języka, ale i jego organizmu.

Filologa zajmują dzieje, które się włáśnie tam rozpoczynają, gdzie swobodná ludzká wolá wchodzi w rzeczywistość; na odwrót, przedmiotem Lingwistyki jest język, którego ustrój włáśnie się tak daleko poza kresem woli pojedyńczego człowieka znajduje, jak jest np. słowikowi niepodobną rzeczą zamienić swój śpiéw na śpiéw skowronka [...].

Jest także w naszym języku zwyczaj łączenia w pary dwóch rzeczy, zawsze wspólnie z sobą działających, i tak mówimy o rękach które zawsze razem coś robią: schwycić oburącz, objąć rękoma.

Główną ozdobą i miarą wartości języka jest logiczność, jednolitość i wynikliwość w całym jego ustroju. Tę burzymy, jeżeli bez zastanowienia tak poczynamy naszéj mowy używać, jak gdybyśmy nie tą mową, ale jaką drugą mówili.

[Józef Mroziński] Nauka języka naszego musi być objętą w prawidłach, nie zaś we wzorach, (obcych).

[ks. Erazm Stablewski] „Jeżeli patrzeć musimy na to, jak szkoła stała się torturami Prokrusta dla polskiego dziecka; jak prawo języka w użyciu publicznem nam odebrano; jak nawet nazwy miejscowości na rodzinnej naszej ziemi, wszystko co nam naszą przeszłość przypomina, bywa niszczonem [...]".

Gdyby cudzoziemiec nie znający dobrze języka naszego, wyraził się np. tak.

Gdyby chodziło o zasadniczą reformę, o obmyślenie nowej grafiki i pisowni, opartej na zasadach umiejętności języka, Akademia nie byłaby mogła odsuwać od siebie tego zadania.

Wiekowa praca wyrobiła u nas zamianę klasycznego t, y, ae, oe, c, t, q, v, x i t. d. w wiadomych razach na y, i, e, k, c, kw, w, ks i t. d., przyjąwszy za zasadę używanie złacińszczonej postaci imion greckich i wschodnich i opierając się słusznie na głosowni języka naszego.

Dodatek ten nie wchodzi bynajmniej w kolizyą z zasadą prawidła 2., według którego pisać należy: Goethe, Schiller, gdyż „Gete" lub „Szyler" nie byłoby już transkrypcyą brzmienia oryginalnego, ale zmianą samego brzmienia, przyswojeniem imienia własnego (jak Tycyan lub Kondeusz), którego język w praktyce sobie bynajmniej nie przyswoił.

Wskutek tej prostoty i jasności prawidła, przestanie się i w szkole raz nareszcie uważać za błąd przeciwko ortografji to, co błędem nie było i nie jest, co, przeciwnie, zgadza się z faktami żywego języka i przyrodzonym jego rozwojem; jednym słowem, zniesiona będzie rozterka, jaka panuje dotąd między pismem a językiem.

Język, a, lm. i [...] b) przen. narzędzie mowy, mowa, możność mówienia, dar słowa, wymowa, wysłowienie [...] d) mowa ludzka, mowa narodu: Umiejętność języka. [...] J. polski, francuski, cygański. Języki wschodnie. Władać, mówić językami. J. umarły a. martwy, x niezywy (= którym już jako ojczystym nie mówią obecnie). J. żywy a. żyjący (= którym mówi obecnie żyjąca narodowość). J. bogaty, ubogi. Języki pokrewne, pobratymcze, jednoszczepowe. J. pierwotny a. prajęzyk. Języki pochodne. Nauka, gramatyka, historia języka. [...] Wykładał języki słowiańskie. J. rozdzimy, ojczysty, macierzysty, swój, obcy, cudzoziemski. Języki starożytne, nowożytne. Przen. sposób wysłowienia, środek wyrażenia czego, porozumienia ś., styl: Przemawiał do ludu językiem ludu. Przemawiać językiem mowy potocznej. J. naukowy, gramatyczny, filozoficzny, piśmienny a. książkowy, literacki, potoczny, ludowy a. gminny, salonowy, złodziejski. [...] Księgi pielgrzymstwa są pisane przez Mickiewicza językiem biblijnym [...] Czystość, poprawność języka.

Charakter psycho-socjalny języka. Objektywnie żaden język nie istnieje. Nie istnieje mowa ludzka wogóle. Nie istnieje tak zwany język polski w szczególności. Istnieją, jako realności, jedynie indywidua czyli osobniki ludzkie, a raczej pojedyncze głowy ludzkie, oraz należące do nich inne części organizmu, w ten lub ów sposób ujęzykowione.

Język, t.j. myślenie językowe i jego uzewnętrznianie [...].

Tak w dziedzinie wymawianiowo-słuchowej czyli w «języku» w ścisłym znaczeniu tego wyrazu.

[Adam Antoni Kryński] Kurs obecnie wydawany może być rozpoczęty w klasie wstępnej bez najmniejszych trudności i to z uczniami o średnich zdolnościach; nauka ta jednak może przynieść pożytek tylko wtedy, gdy ją będzie prowadził nauczyciel, lepiej obznajmiony z językiem wogóle i językiem polskim w szczególności, niż na podstawie kursu gramatyki szkolnej.

Wielu jednak wymawia nie spółgłoskę z jotą ale po prostu spółgłoskę zmiękczoną, co bywa zwłaszcza pod wpływem wymowy tego języka z którego wyraz zapożyczono np. słyszymy często debiut, bordiura.

Jest to stałe zjawisko w języku polskim, nie jest jednak jakąś koniecznością fizjologiczną, jak możnaby przypuszczać, gdyż są języki, jak angielski i francuski, zachowujące dźwięczność spółgłoski w takiej pozycji; niemiecki zaś pod tym względem jest podobny do polskiego.

Dialektologja zajmuje się geograficznemi różnicami języka, ściśle więc biorąc, obejmuje wszystkie te działy, co i jego historja.

§ 5. Niema stałej powszechnej zasady, według której musiałby być zbudowany system deklinacyjny (lub konjugacyjny). W łączeniu tematów z końcówkami zachodzą w różnych miejscach i w różnych czasach zmiany, stąd też własną budowę fleksyjną ma każdy język, choć blisko z innym spokrewniony, i dany system z biegiem czasu w każdym języku zmieniać się może.

Nie mamy ani szczegółowej historycznej gramatyki polskiej, uwzględniającej także najbliższe polskiemu języki i narzecza, ani systematycznego obrazu prasłowiańskiego stanu rzeczy i rozwoju. Jedni, mówiąc o prasłowiańskiej fazie, nawiązują bezpośrednio do fazy praindoeuropejskiej, drudzy przedstawiają raczej przytem stan rzeczy pralechicki, praruski itd., inni wogóle nie rozróżniają epok, zapominając, że prasłowiańska faza to przestrzeń długich wieków.

System fonetyczny każdego języka ulega rozwojowi czyli zmianie. Jest to zjawisko elementarne i zasadnicze, a poucza nas o tem bezpośrednio zarówno zestawienie chronologiczne stanu dzisiejszego z ubiegłym, jak i zestawienie współcześnie istniejących narzeczy (w najszerszem tego słowa znaczeniu) danego języka.

Język jest potężną spójnią tej grupy ludzkiej, która nim włada, bo obejmuje wszystkich jej członków bez względu na to, co by ich mogło różnić, jak zwyczaje, obyczaje, religia, tradycja, przekonania polityczne, zawód, stan, wiek, itd., itd. Z tego powodu staje się też język bardzo ważnym czynnikiem i wykładnikiem jedności narodowej, czemu sprzyja i ta jeszcze okoliczność, że wśród różnych dóbr kulturalnych język odznacza się dużą trwałością i odpornością na wpływy niszczące, że też przeważnie ma człowiek duże przywiązanie do języka ojczystego, jako do czegoś bardzo własnego i osobistego.