Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

gwara
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: gwary
Język: polski
Dział: Dialektologia (współcześnie)
EJO 1999, 232 Definicja współczesna

Gwara. Termin używany wymiennie z terminem "dialekt". W tradycji lingwistycznej polskiej często odróżnia się te 2 terminy, rozumiejąc przez gwarę mowę ludności wiejskiej z niewielkiego terytorium, przeważnie z kilku lub kilkunastu wsi, różniącą się od języka ogólnego (dialektu kulturalnego) i mowy sąsiednich okolic, a przez dialekt - zespół kilku czy nawet kilkunastu gwar.

Cytaty

SWil/1861, cz. I, s. 385 Definicja

Gwara, y, lm. y, m. [...] 2) = prow. mowa, rozmowa, język. Słówka wam nie rozumiem, kiepską gwarę macie.

KarłT/1885, s. 106

Dialect Narzecze, a w ściślejszym znaczeniu Gwara (Mundart).

KarłT/1885, s. 107

Gwara Dialect, Mundart (w ściślejszym znaczeniu. Porówn. Narzecze).

KarłT/1885, s. 109

Mundart Gwara, –owy. (porówn. Narzecze).

KarłT/1885, s. 120

Myślę przeto, iż do pisma fonetycznego uciekać się należy w razach tylko ostatecznych i to dla uwydatnienia tych tylko właściwości pewnéj gwary, które ona posiada nie wspólnie z mową ogólno polską.

Kr/1897, s. 6 Definicja

W każdym znowu narzeczu, właściwym pewnej części kraju, dają się odróżniać w wymawianiu ludowym drobniejsze jego różnice i odcienie, które nazywają się gwarami ludowemi.

SW/1900-1927, s. 74 Definicja

Idiomat, u, lm. y, Idjom właściwość, szczeg. językowa, narzecze, gwara, djalekt, język prowincjonalny. Sł. wil.

SW/1900-1927, s. 154

Narzecze, a, lm. a gwara, djalekt: N. kaszubskie, zakopiańskie, podlaskie. <Na + RZEK / ROK>

SW/1900-1927, s. 457 Definicja

Dialekt, u, lm. y język właściwy pewnej miejscowości jakiego kraju, narzecze, gwara <Gr. dialectos>

SW/1900-1927, s. 946-947 Definicja

Gwara, y, lm. y [...] 2. [G. a. Hwara] = a) † mowa, rozmowa, język: póki mowa służy i w uściech dostaje gwarze przechodu, słowa et na wiatr podaje. Żebr. Godnie się ozniemóg: wcora jesce gadał, ba dziś od rania zamknon gware, nie pedział nic. [...] 3. narzecze, dialekt, idioma: G. wielkopolska, kaszubska, opolska, zakopiańska. G. złoczyńców. <GW(AR)>

BdC/1915, s. 225

[...] ale to samo spostrzegamy także w niektórych gwarach polskich, przede wszystkim w Warszawie, gdzie stali, chodzili, nieśli, bawili się... jest ogólną formą na wszystkie rodzaje.

Kr/1917, s. 43 Definicja

Narzecza. § 73. W różnych okolicach Polski (jak w każdym innym kraju) dają się spostrzec pewne różnice w wymawianiu wyrazów, a nawet i w ich znaczeniu, np. wyrazy: dusza, człowiek, żona lud na Mazowszu wymawia: du-sa, cłowiek, zona; albo wyrazy: biały, piwo Kurpie wymawiają: bziały, psiwo itp. Te różne odmiany jednego języka nazywamy jego narzeczami (djalektami, gwarami).

Kr/1917, s. 61

Pochylenie o w tej pozycji znane jest we wszystkich gwarach; najbardziej zbliżone jest ono do u na północo-wschodzie Polski.

Kr/1917, s. 77

Gwara kaszubska północna posiada akcent ruchomy [...].

Nitsch/1923, s. 425

Dalej: żadna z gwar polskich (prócz wystawionych na wielki wpływ niemiecki) nie zna zaniku palatalności ń przed spółgłoskami, natomiast suwalskie słonce, skoncy [...] łączą się bezpośrednio z ruskiemi; tak samo ma się rzecz z tamtejszem, i dość daleko na południe ciągnącem się, r zam. pol. ř [...], a także z nierozłącznością śe od czasownika, z jedynemi w Polsce grupami [...].

Nitsch/1923, s. 480

[...] jedynie w formach słów młoc, płoc ogarnia nietylko całe Kaszuby, ale nawet przyległe gwary polskie.

ŁośFl/1923, s. 275

Dla rodzaju żeńskiego: l. poj. M. biorący, dający (albo bioręcy, dajęcy gdyż w dzisiejszych gwarach i takie formy się zachowały) [...].

Rozw/1923, s. 169 (169-170)

Ale te oboczności przyczyniły się także do zatarcia pierwotnego obniżenia wymowy i ostatecznie dzisiaj w języku kulturalnym niema postaci bel beła stawieł mieła sieła kobeli kobelnik kobelnica itd. pospolitych jeszcze w gwarach, chociaż i tu tendencja ogólna raczej je usuwa (tylko w partic., trzymają się te postaci).

Łoś II/1925, s. 25

Przymiotniki na -achny, utworzone od innych przymiotników, występują zwłaszcza w gwarach n. p. długachny, wielgachny, zresztą nie bardzo rozpowszechnione.

Gaert/1927, s. 21 (21-22)

Przede wszystkiem gwary są żywemi, rozwijającemi się swobodnie odmianami języka polskiego i przez to już zasługują na poznanie.

Gaert/1927, s. 21 (21-22) Definicja

Przede wszystkiem gwary są żywemi, rozwijającemi się swobodnie odmianami języka polskiego i przez to już zasługują na poznanie.

Gaert/1927, s. 27

Głosownia gwarowa. Po poznaniu systemu głosowego języka kulturalnego najlepiej od razu zapoznać się, chociaż w ogólnym zakresie, z właściwościami głosowemi gwar polskich.

Kl/1939, s. 9 Definicja

Te w obrębie wspólnoty językowej powstające odmiany regionalne mowy noszą nazwę gwar.

Kl/1939, s. 9

Niezmiernie liczne i jakościowo różnorodne gwary ludu polskiego można zawrzeć w pięciu głównych dzielnicach dialektycznych: małopolskiej, śląskiej, wielkopolskiej, mazowieckiej i pomorskiej.

Dor/1958–1969, t. II, s. 1378 Definicja

Gwara ż IV, CMs. gwarze 1. jęz. a) «mowa ludności zamieszkującej miejscowość nie zajmującą w kraju dominującego stanowiska pod względem kulturalnym i politycznym, różniąca się pewnymi cechami od języka ogólnonarodowego»: Obecność wyrazu rumuńskiego w gwarze podhalańskiej nie jest oczywiście niczym dziwnym, takie wyrazy nie są rzadkością, należą do nich na przykład bryndza, żętyca [...] i inne. DOR. Rozm. II, 71. Gwary wielkopolskie mają charakterystyczną dla nich końcówkę celownika l. pojed. rzeczowników męskich miękkotematowych -ewi, np. wujewi, kowalewi. SŁOŃ. Hist. 17. Wewnętrznie gwary kaszubskie są bardzo zróżnicowane, każda niemal parafia mówi trochę inaczej. NITSCH Wyb. III, 358. Śpiewała kuplety okolicznościowe, akcentując doskonale ludową gwarę, a przy tym świetnie tańczyła, OWER. Ramp. 384. Podobało jej się to, że umiałam mówić gwarą moich stron rodzinnych. Warsz. młod. 42. Nie tylko w dialogach, lecz i wtedy, kiedy przemawia we własnym imieniu, używa Reymont nie języka książkowego, lecz gwary chłopskiej, stylizując ją bardzo umiejętnie. Tyg. Ilustr. 50, 1904. [...] // L.

Powiązane terminy