terminów gramatycznych online
zdanie
Zdanie — jedna z dwóch podstawowych jednostek składni, stoi w najbliższej opozycji do grupy składniowej. Stanowi zespół wyrazów połączonych stosunkiem predykatywnej determinacji składniowej, która zachodzi między członem określanym (niekonstytutywnym) a określającym (i konstytutywnym zarazem).
Cytaty
Des syllabes on forme les mots, des mots le Discours, qui est un jugement exprimé par deux, ou plusieurs mots, p. ex. amo Regem, j'aime le Roi.
[...]
Z syllab składają się słowa, z słow mowa, ktora jest: zdanie wyrażone przez 2. lub więcej słow, v. g. amo Regem, kocham Krola.
Każda mowa składa się z zdań czyli wysłowionych myśli, z sobą połączonych.
Składnia jest część grammatyki, która uczy, jak szczególne wyrazy w zdania łączyć czyli składać, jak całe zdania jedne z drugiémi wiązać, i jak na koniec, w uskutecznianiu tego, każdéj formy wyrazów odmiennych używać należy […].
Czucie rzeczy, czy przytomnych samych przez się, czy przytomnych nam tylko przez ich wyobrażenia, zowie się myślą. Myśl, nazywa się sądem, póki jéj słowy nie wyjawiamy: gdy ją zaś drugiemu w słowach odmalujemy, nazywa się zdaniem.
Zdanie jestto szereg wyrazów tak ułożonych, że z nich powziąść można dokładnie o czém się mówi wyobrażenie. [...] Wyrażając myśli nasze możemy twierdzić, rozkazywać, zapytywać lub przeczyć. Stąd każde zdanie może być twierdzące, rozkazujące, pytające lub przeczące. [...] Zdanie jest albo proste albo złożone.
Pyt. A któreż są nie odmiennemi [częściami mowy]?
Odp. Następne: Przyjimki, że najczęściej kładą się przy jimionach, lub odnoszą się do nich.
2re Przysłówki, że przy słowach kładą się zwykle, lub przymiotnikach słowowych.
3cie Spójniki, spajające czyli łączące zdania i okresy, i czasem rozłączające takowe.
4te Wykrzykniki, że się wykrzykuje w strachu nagłym gniewie, radości, lub biedzie nagłej i t. d.
Komu nie podoba się używać narzędnika, gdzie koniecznie w zdaniu się wymaga, to niech zdanie to zmieni na jinne w którem-by nie znajdowało się wcale słowa posiłkowego, albo niech użyje jimiesłowu omownego teraźniejszego; to wtedy ujdzie za polskie to zdanie i będzie właściwem.
Polak zaś to samo zdanie kilką sposobami może wyrazić, będzie dobite; i dlatego najlepsi pisarze polscy różnią się stylem, a wszędzie jest gładkim i pięknym.
Краткое сужденіе, выраженное словами, называется предложеніемъ, zdaniem, нпр. Bezinteresowność jest cnotą, duma wadą. Dusza jest nieśmiertelna. Ja czytam. On jest biédny. Słońce schowało się. Kłamać jest haniebnie.
Zabytek starego aorystu by pisać należy razem: 1) w wyrazach aby, oby, żeby, gdyby, chociażby i t. p. 2) jako cząstkę składową t. z. trybu warunkowego: chciałbym, jabym chciał, radzibyśmy, człowiekby sobie odpoczął i t. p. Osobno pisze się by tylko wtedy, jeżeli zaczyna zdanie, n. p. by poznać kraj.