terminów gramatycznych online
samogłoska gruba
Język: polski
- Cz. I. Powierzchność języka. Rozdział II. O głosie pisanym: Kop/1817
- Część I. O głoskach: Mucz/1825
- Imiesłów rodzajowany bierny (pisany): Mroz/1822
- Końcówki Sław, Sława: Oż/1883
- O głoskach: Mroz/1822
- O pisowni: Such/1849
- O spółgłoskach. O używaniu liter "i", "y", "j" (L. Osiński): Rozp/1830
- O znakach nad literami, albo pod, lub obok nich, jakich używać należy i jakie usunąć, mianowicie te, które szkodzą ustaleniu i rozwojowi pisowni: Oż/1883
- Słownik, cz. II (P - Ż): SWil/1861
- Wstęp: Malecz/1882, Szt/1854
samogłoska tylna, niemiękcząca
Cytaty
U zowie się grubém, także y, któremu dają też nazwisko greckie ypsylon.
Grubé y łączy się zawsze z poprzedzającémi nigdy z następującymi zgłoskami. Dwa yy czynią jednę zgłoskę, np. Stryy.
Tak samogłoska gruba a, jak i samogłoska cienka i, wymawiają się tym samym otworem warg, różnicę ich brzmienia tworzy jedynie różne położenie języka.
Gdy wymawiamy grubą samogłoskę a, głos wychodzi całym kanałem ust.
Miękka lub zmiękczona przybierająca głoska która przybiera zgłoskę Imiesłowu biernego on, stoi najczęściej między dwoma grubemi samogłoskami, gonić goniony, palić palony i t. p. Chociaż więc podług prawidła formowania Imiesłowu biernego, przybierająca głoska powinna być miękką; położenie jej jednak wymaga, aby była twardą.
[…] Jeżeli zmiękczone spółgłoski stoją przed jakąkolwiek samogłoską, cechą ich miękkiego brzmienia jest litera i […], np.: biały, wiara, pieniądze. Jest to najpowszechniéjszy w naszym języku sposób oznaczania miękkiéj spółgłoski, lecz ma tę niedogodność, że nie odróżnia spółgłoski spływającéj na cienką samogłoskę i, od spółgłoski miękko tylko wyrobionéj, ale spływającéj na grubą samogłoskę [...].
O głoskach podniebiennych. 1. Liter podniebiennych głosowych mamy pięć d, ł, n, r, t. Z tych wszystkich głosek litera ł, jest najłatwiéjsza do zmiękczenia […]. 2. Głoski d, n, t, wyrabiają się wszystkie prawie jednakowém poruszeniem języka; z tą tylko różnicą, że wymawiając głoskę d silniéj dech pędzimy aniżeli przy wymówieniu t, a dla oddania n przyłożywszy język do podniebienia, dech pędzimy w kanał nosowy. Jednakże mimo to n, może spływać na samogłoskę cieńszą i; głoski zaś d, t, zwykle opierają się na grubéj samogłosce y. Jeżeli zaś głoski te spływają na cieńszą samogłoskę i, natenczas tworzy się brzmienie syczące.
Według Kopczyńskiego, między i krótkiém a y ypsylon, ta zachodzi różnica, że na piérwsze gardło ściskamy, na drugie więcéj je otwiéramy. Według innych piérwsze wymawiamy przez kanał ust zupełnie ścieśniony, drugie przez obszerniejszy. Różni różnie nazywali tę dwojaką odmienność brzmienia: była to samogłoska otwarta lub ściśniona, miękka lub twarda, ostra lub tępa, cienka lub gruba; lecz przy wszelkiém nazwaniu, zawsze jedna i taż sama.
Główne cechy polszczyzny w samogłoskach są nosowe ę, ą, grube y, ściśnione é, ó.
Słabe h z obcych słów przed grubą samogłoską radzi wyrzucamy; np. Abraam, Anibal, Amilkar, arfa.
Samogłoski [...] gruba: y, przed którą spółgłoska poprzedzająca wymawia się twardo.
Samogłoska, i, lm. i, ż. gram. brzmienie głosowe nie odbite na wargach lub podniebieniu, wyrażające się przy pomocy samych płuc i krtani, mogące miéć pewną długą trwałość i samo przez się mogące się wydać w głosie, skąd i wzięło nazwanie. Samogłoski są: a) grube, a, ą, o, u, y, b) cienkie, i, e, ę, z których dwie ostatnie zowią się także średniemi. Z tych, samogłoski e, o, zowią się otwartemi, dla odróżnienia od é, ó, które mają nazwę ściśnionych; (dawniéj mieliśmy i a ściśnione, lecz to wyszło z użycia); samogłoski zaś ą, ę, zowią się nosowemi, dla tego, że w części przez nos się wymawiają. Nadto e zowie się też samogłoską podręczną, dla tego, że raz się wyrzuca, drugi raz wstawia dla złagodzenia brzmienia, np., sosny, sosen, i t. p.
Samogłoski polskie dzielimy na otwarte: a, e, o, u, nosowe: ą, ę, cienkie: i, grube: y, pochylone: e, ó; wszystkie zaś inne litery zowią się spółgłoskami.
Nie pojmują tego, widocznie, że samogłoski grubsze lub cieńsze w środku wyrazów znajdujące się, nadają inne brzmienie wyrazowi, a nie kreski jakie kładą nad wyrazem podług swego widzimi się.
W ogóle gdzie ma następować i cienkie, już końcówka wprzód się kreśli tego rzeczownika; a gdzie grube samogłoski następują, tam nigdy się nie kreśli żaden rzeczownik.