terminów gramatycznych online
samogłoska cienka
Język: polski
- Część I. O głoskach: Mucz/1825
- Nauka o głoskach: Łaz/1861
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
- O spółgłoskach. O używaniu liter "i", "y", "j" (L. Osiński): Rozp/1830
- O znakach nad literami, albo pod, lub obok nich, jakich używać należy i jakie usunąć, mianowicie te, które szkodzą ustaleniu i rozwojowi pisowni: Oż/1883
- Pisownia: Kurh/1852
- Uwaga nad tem i objaśnienia, co do podziału spółgłosek przez Mrozińskiego: Oż/1883
- Wstęp: Malecz/1882, Szt/1854
Cytaty
Wargowe spółgłoski, ponieważ do wyrobienia ich język nie jest potrzebny, mogą spływać na samogłoskę grubą lub cienką. W piérwszym razie są twarde, w drugim miękkie.
Samogłoski dzielą się na: grube: a, y, o, u. pośrednie: e. cienkie: i. nosowe: ę, ą.
Według Kopczyńskiego, między i krótkiém a y ypsylon, ta zachodzi różnica, że na piérwsze gardło ściskamy, na drugie więcéj je otwiéramy. Według innych piérwsze wymawiamy przez kanał ust zupełnie ścieśniony, drugie przez obszerniejszy. Różni różnie nazywali tę dwojaką odmienność brzmienia: była to samogłoska otwarta lub ściśniona, miękka lub twarda, ostra lub tępa, cienka lub gruba; lecz przy wszelkiém nazwaniu, zawsze jedna i taż sama.
Samogłosek jest dziesięć: a, e, ę, é, y, i, o, ą, ó, u. Z pomiędzy nich i zowie się samogłoską cienką albo też ściéśnioną (и, i тонкое); ę, ą nosowemi (носовыя гласныя); a zaś é, ó kréskowanemi (гласныя со знакомъ).
Samogłoski [...] cienka: i, przed którą spółgłoska poprzedzająca wymawia się miękko i delikatnie.
[…] Cienkie spółgłoski powstały przez zlanie się twardych z cienką samogłoską i (albo z miękką starosłowiańską ь) lub ze spółgłoską j […].
Po cienkiéj samogłosce e dodaje się tak, jak po cienkiéj spółgłosce końcówkę i, np. Mede-a, Mede-i […].
Samogłoski polskie dzielimy na otwarte: a, e, o, u, nosowe: ą, ę, cienkie: i, grube: y, pochylone: e, ó; wszystkie zaś inne litery zowią się spółgłoskami.
Snieg, piszą ze znakiem śnieg, swiatło dokładają św. Pytanie, czy ja bez znaku tego wymawiam inaczej [...] Nie pojmują tego, widocznie, że samogłoski grubsze lub cieńsze w środku wyrazów znajdujące się, nadają inne brzmienie wyrazowi, a nie kreski jakie kładą nad wyrazem podług swego widzimi się
Drugi podział wskazał [Jozef Mroziński] we spółgłoskach następny, odróżniający cienkie czyli miękkie jak nazywa spółgłoski od twardych w ten sposób: bi, pi, vi, fi, ki, mi, ni, ci, si, i t. d. która to samogłoska cienka i jest zmiękczeniem tych spółgłosek obok położona i w wyrazach nad niemi położona zamienia się na kreskę, tylko jak zwykle bywa.
Zatem niektórzy pisarze tę samogłoskę cienką chcieli wyrzucić z wyrazów, a jako kreskę wszędzie nad temi miękkiemi spółgłoskami umieszczać.
Że samogłoska cienka i, u nas podwójną rolę odgrywa, to trzeba wiedzieć dla czego, ona jest osią całej mowy polskiej na które się obraca; a spółgłoska długa j jest skrzydłem; grubo przyciskowe kołami; pierwotne stałe spółgłoski kierownikami; pochodne i niestałe posługaczami, kto nie pojmuje tego mechanizmu mowy swojej wrodzonej, temu na próżno rozumować i dowodzić o tem.