terminów gramatycznych online
rzeczownik pierwotny
Język: polski
- O rzeczowniku: Kam/1870
- Rzeczownik: Br/1848
- Trzecie Prawidło rzecz. żeńskich: Oż/1883
- Wstęp obejmujący pogląd na Głosownią i pojęcie Pierwoskładni: Malin/1869
- Wyjątkowe prawidło: Oż/1883
Cytaty
Rzeczowniki dzielą się na: […] 3. Piérwotne i pochodnie; np. ojciec, ojczyzna.
Rzeczowniki zdrobniałe i zgrubiałe tworzą się tylko z rzeczowników piérwotnych wszystkich trzech rodzajów. Zdrobniałe wielogłoskowe mają pospolicie zakończenie męskie na ek, żeńskie na ka, nijakie na ko […]. Głoski naczelne zmienne zmieniają się często w rzeczownikach zdrobniałych [...]. Niekiedy wcale się nie zmieniają [...], a szczególniéj gdy pochodzą od rzeczowników rodzaju nijakiego [...]. W l. m. głoska naczelna k nie zmienia się na c nawet wtenczas, kiedy wyraz zdrobniały oznacza osobę męską [...]. Jeśli wyraz zdrobniały jeszcze bardziéj drobnieje, wtenczas głoska naczelna rzeczownika zdrobniałego k bez względu na rodzaj zamienia się na cz [...]. W wyrazach jednozgłoskowych, rzeczownik zdrobniały kończy się najczęściéj na ik albo yk [...]. Podobnież rzeczowniki męskie zakończone na głoski złożone, w zdrobnieniu mają zakończenie na yk [...]. Niekiedy głoski podrzędne rzeczownika ulegają zmianie w zdrobnieniu [...].
Wszystkie powyżéj przytoczone rzeczowniki, składające się z gołych piérwiástków i końcówek rodzajowych, nazywámy, i zdaje się nader słusznie, piérwotnemi, których bez porównaniá z nader prostéj i widocznéj przyczyny jest daleko mniéj w języku naszym, aniżeli złożonych z nágłosami, którym również w rodzaju żeńskim towarzyszyć mogą po piérwiástku wyżéj rzeczone końcówki rodzajowe [...].
Rozwáżane i przeglądane w poprzedzającym § rzeczowniki piérwotne i złożone s samych nágłosów i końcówek, są i powinny być normą i prawidłem dlá urábianiá za pomocą pogłosów wyrazów pochodnych, tak pojedynczych, jak i złożonych […].
Ze względu na znaczenie imienia rzeczownego dzielimy je na: [...] pierwotne, które służą do utworzenia innych.
Środkujące między 1em a drugiem prawidłem, i kończące się na spółgłoski czysto gardłowe g, k, i gardłowo dechowe h, ch, nieuginające się w 7m przypadku liczby pojed. i w pierwszym przypadku liczby mnogiej, zatem ma to prawidło osobne i zawiera wszystkie na te spółgłoski kończące się rzeczowniki pierwotne, pochodne, zdrobniałe rozmaite i składane ile jich tylko jest.
Trzecie Prawidło rzecz. żeńskich.
Na stałą końcówkę ca, tak pierwotne [rzeczowniki] jak pochodne kończą się.