zgłoska ostatnia

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Rozp/1830
• Kurh/1852
• Malecz/1882
• ŁośFl/1923
• Nitsch/1923
• Rozw/1923
• ZwO/1924
• Łoś III/1927

[...] pan, pa-na, gad, ga-du, dał, dała, łan, ła-nu, głaz, gła-zu, znam, zna-my, sam, sama; kiedy takie a z ostatniéj zgłoski, przechodzi na przedostatnią, wtedy tém bardziéj czuć się daje jego różnica, ponieważ u nas przedostatnia jest zawsze długa.

O kréskuje się w ostatniéj zgłosce wyrazu przed spółgłoską słabą lub płynną nienosową (**), np. dziób, lód, rów, nóż, wódz, sól, wół, bór, znój

Jeżeli ostatnia zgłoska ma tworzyć początek jakiego wyrazu, np. malar-stwo (stworzyć), łos-kot (kot), szaf-ka (kapelusz); lecz od téj zasady często musimy odstępować, np. szkatuł-ka, go-muł-ka, chociaż mamy wyraz: łkanie, łkać,i t. d. Również przenosimy: wszyst-ko, wszys-cy, szczytny, szczyt-nie, a to dla miłodźwięku.

Dialektycznie ku południowi cofanie się akcentu zwłaszcza z ostatniej zgłoski jest coraz częstsze.

§ 13. W deklinacji I znikła końcowa półgłoska, przez co forma mianownika stała się podobną do formy tematu z tą różnicą, że wskutek procesów fonetycznych nastąpiło wzdłużenie a potem pochylenie samogłoski w ostatniej zgłosce przed spółgłoską dźwięczną [...].

§ 15. W deki. III w zakresie tematów na spółgłoskę miękką były rzeczowniki na -a lub na -å. Do pierwszych należały a) tematy na c, dz będące produktem zmiękczenia k, g na skutek wpływu poprzedzającej samogłoski miękkiej np. dziewica, jędza; b) rodzime na -ja: szyja, zawieja i t. d.; c) inne zapewne akcentowane pierwotnie na ostatniej zgłosce np. ziemia, dusza. Końcówkę -d miały a) zakończone niegdyś na -ija np. braciå, sędziå, b) zapożyczone na -ija, -yja np. ewangelijå, Maryjå, c) prawdopodobnie akcentowane nie na ostatniej zgłosce: wolå, żądzå.

²) jako bezwzględne skrócenie zostało to w dalszym rozwoju przeprowadzone w grupie polsko-pomorskiej czyli lechickiej, łużyckiej, słowackiej [...]; na reszcie obszaru słowiańskiego t. j. [...] w serbochorw. i słow. skróciły się długie akutowe (w słoweńskim potem na nowo z wyjątkiem ostatniej zgłoski wyrazu wzdłużone), podczas gdy cyrkumflektowane mają pełną długość, zaś w czeskim odwrotnie.

I. — Na ostatniej zgłosce (sylabie) mają zwykle akcent:

1) wyrazy kończące się na zgłoskę nosową, n. p. irmã (irman, siostra). Wyjątek stanowią formy czasownika, n p. comem (kómeń, jedzą), andam (andaął, chodzą) i niektóre wyrazy, n. p. orphão (sierota), ultimatum (ultimatum), album (album), które należy akcentować na przedostatniej zgłosce.

Ac. sg.

§ 213. Prasł. samogłoska nosowa w końcówce Ac. sg. wymieniła się w języku polskim na -ę w zgłoskach krótkich i na -ą w zgłoskach długich; rozłożenie końcowych samogłosek krótkich i długich musiało być pierwotnie na gruncie polskim inne w Ac. sg. niż w N. sg., gdyż stosownie do prawa de Saussure’a akcent z przedostatniej zgłoski przenosił się na [zgłoskę] ostatnią (akutowaną) w N.sg., natomiast nie przenosił się w Ac. sg., który miał końcówkę cyrkumflektowaną.