terminów gramatycznych online
końcówka deklinacyjna
Język: polski
- Część II. Rozdz. 1. Wiadomości z głosowni i etymologii: Jes/1886
- Dane morfologiczne: BdC/1915
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Etymologia (Słoworód): Mał/1879
- Fleksja czyli nauka o odmianach: Kr/1897
- Koniugacja: ŁośFl/1923
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1879
- O pierwiastkach: Trz/1865
- Przedmowa: Trz/1865
- Słownik, t. 1: A-G: SW/1900-1927
Końcówki przypadkowe są to k. fleksyjne, których podstawową funkcją jest wyrażanie gramatycznej kategorii przypadka. Morfologicznie k. p. są zwykle afiksami o nagłosie samogłoskowym, jdno- rzadziej dwusylabowymi. (EJP 194)
Cytaty
Dopiéro przez połączenie z deklinacyjnemi i konjugacyjnemi końcówkami staje się piérwiastek lub źródłosłów słowem, i tę tylko część gramatyki zwaną zwykle nauką odmian (flexio) słoworodem właściwie nazwać można.
Nauka o piérwiastkach i źródłosłowach wraz z nauką o tworzeniu słów dodaniem deklinacyjnych i konjugacyjnych końcówek stanowi jednę z cztérech części gramatyki, którą z grecka morfologiją t. j. nauką postaci słownych nazywamy.
Względniki te stoją po piérwiastkach (nader rzadko w środku piérwiastka) i są dwojakiego rodzaju: źródłosłowne czyli przyrostki (wrostki) i słowne czyli końcówki (deklinacyjne i konjugacyjne).
Dlaczego takie a nie inne posiadamy już to deklinacyjne, już konjugacyjne końcówki, t. j. skąd one się wzięły, co właściwie znaczą itd.
Zastanawiać się będziemy nad składem Imion, mianowicie poznamy w drugim rozdziale końcówki nominalne czyli deklinacyjne.
Oprócz piérwiastku wyróżniamy w wyrazie także jeszcze i źródłosłów czyli temat, który nazywa się także osnową. Źródłosłowem zowiemy tę część wyrazu, która, pozbawiona końcówek rodzajowych, deklinacyjnych i konjugacyjnych, tworzy stałą podstawę odmiany; np. w wyrazie: urod-a, urod-y, urod-ę, urod-ą, itd.,— urod jest właśnie źródłosłowem, tematem czyli osnową odmiany. Źródłosłów urabia się jużto z piérwiastku przez dodanie przybranek lub przyrostków, już też bywa nim niekiedy i sam piérwiastek.
Zakończenia wyrazu, czyli końcówki deklinacyjne i konjugacyjne. Tak np. w wyrazach: dom-u, dom-owi, dom-em, dom-y, i.t.d. końcówkami są: -u, -owi, -em, -y; w formach słów: daje-sz, daje-my, daje-cie końcówki mamy: -sz, -my, -cie.
Deklinacyjny przym. od Deklinacja, odmianowy: Końcówka deklinacyjna.
Każda końcówka deklinacyjna, o ile nie jest równa «zeru», musi zawierać w sobie przynajmniej jedną pełnogłoskę, t.j. musi być zgłoskotwórczą. Przechodzi to przez wszystkie gromady i przez wszystkie typy deklinacyjne.
Właściwa Wielkopolska jest na pozór dość zróżniczkowana, ale bliższe przyjrzenie się mapie wykazuje w niej zupełnie wyraźne, wyraźniejsze niż gdziekolwiek indziej, środkowe jądro: [...] utrzymanie po spółgłoskach historycznie podniebiennych e zamiast o w sufiksie przymiotnikowym -ev- i w końcówkach deklinacyjnych -ev'i -ev'e [...].
Od w. XV w 1. os. l. mn. obok form na -imy ukazują się formy na -emy; ponieważ to zachodzi równocześnie z mieszaniem końcówek deklinacyjnych: -im, -em, -imi, -emi, można przeto zapatrywać się na to, jako na zjawisko czysto fonetyczne; formy takie jak: widziemy, słyszemy, śpiemy i t. p. dość częste w XV i XVI w. stają się wyłącznie używanemi przez licznych pisarzy XVIII wieku.