terminów gramatycznych online
końcówka koniugacyjna
Język: polski
- Część II. Rozdz. 1. Wiadomości z głosowni i etymologii: Jes/1886
- Dane morfologiczne: BdC/1915
- Fleksja czyli nauka o odmianach: Kr/1897
- Koniugacja (Końcowki osobowe, System koniugacyjny...Aoryst. Imperfekt ... Strona bierna. Inne formy złożone): Łoś III/1927
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1879
- O pierwiastkach: Trz/1865
- Przedmowa: Trz/1865
Cytaty
Dopiéro przez połączenie z deklinacyjnemi i konjugacyjnemi końcówkami staje się piérwiastek lub źródłosłów słowem, i tę tylko część gramatyki zwaną zwykle nauką odmian (flexio) słoworodem właściwie nazwać można.
Nauka o piérwiastkach i źródłosłowach wraz z nauką o tworzeniu słów dodaniem deklinacyjnych i konjugacyjnych końcówek stanowi jednę z cztérech części gramatyki, którą z grecka morfologiją t. j. nauką postaci słownych nazywamy.
Względniki te stoją po piérwiastkach (nader rzadko w środku piérwiastka) i są dwojakiego rodzaju: źródłosłowne czyli przyrostki (wrostki) i słowne czyli końcówki (deklinacyjne i konjugacyjne).
Dlaczego takie a nie inne posiadamy już to deklinacyjne, już konjugacyjne końcówki, t. j. skąd one się wzięły, co właściwie znaczą itd.
Oprócz piérwiastku wyróżniamy w wyrazie także jeszcze i źródłosłów czyli temat, który nazywa się także osnową. Źródłosłowem zowiemy tę część wyrazu, która, pozbawiona końcówek rodzajowych, deklinacyjnych i konjugacyjnych, tworzy stałą podstawę odmiany; np. w wyrazie: urod-a, urod-y, urod-ę, urod-ą, itd.,— urod jest właśnie źródłosłowem, tematem czyli osnową odmiany. Źródłosłów urabia się jużto z piérwiastku przez dodanie przybranek lub przyrostków, już też bywa nim niekiedy i sam piérwiastek.
Zakończenia wyrazu, czyli końcówki deklinacyjne i konjugacyjne. Tak np. w wyrazach: dom-u, dom-owi, dom-em, dom-y, i.t.d. końcówkami są: -u, -owi, -em, -y; w formach słów: daje-sz, daje-my, daje-cie końcówki mamy: -sz, -my, -cie.
W polskim myśleniu językowym wykładniki stosunków międzywyrazowych i składniowych znajdują się albo na końcu wyrazu, jeżeli są z nim zrośnięte w jedną nierozdzielną całość morfologiczną (t.zw. «końcówki» deklinacyjne i koniugacyjne inclusive «zero»), albo są ruchome i ze swym tematem wymawianiowo nie złączone, zajmując zawsze miejsce przed tym tematem (t.zw. przyimki czyli prefiksy ruchome przy przypadkach imion), albo nareszcie są także ruchome, ale zarazem luźne, ta że mogą zajmować dowolne miejsce w stosunku do wyrazu, z którym są związane morfologiczno-semazjologicznie [...].
§ 473. Na gruncie prasłowiańskim, a potem i polskim w zakresie pierwotnych końcówek konjugacyjnych zaszły pewne zmiany, których najświeższe wyjaśnienie znajduje się w książce A. Meilleta, Le slave commun (Paryż 1924) str. 261— 278.