terminów gramatycznych online
czasownik pochodny
Język: polski
Cytaty
Jak pierwotne czasowniki, tak kończą i odmieniają się także pochodne, tj. takie, które powstały z innych części mowy przez dodanie samogłoski, a te po tém poznać można, iż podstawa ich odmiany jest dwu- lub trzechzgłoskowa.
Takie słowa, których źródłosłów jest zarazem pierwiastkiem, nazywamy pierwotnemi czyli pierwiastkowemi [...]. Całą zaś resztę czasowników nazywamy pochodnymi, ponieważ polegają na źródłosłowach pochodzących od jakiego rzeczownika, przymiotnika, albo słowa pierwiastkowego, np. panować od pan, podlić od podły, imać od jąć (im).
Zresztą nie potrzeba, aby takie imiona niegdyś rzeczywiście istniały; mogły one być tylko idealnym ogniwem między piérwiastkiem a czasownikiem pochodnym, jak się to dosyć często zdarza.
§. 23. Uwaga 3. Bardzo często znajduje się przyrostek -a tylko w tak zwanym drugim źródłosłowie czasowników piérwiastkowych; czasowniki takie stanowią dla tego jakby przejście od piérwotnych do pochodnych: dyb-a-ć (ć jako przyrostek wyrazu bezokolicznego nie należy do źródłosłowu) źródł. 1. dyb (dyb-ię), pis-a-(ć) źródł. 1. pis (piszę zam. pis-ję) [...].
Czasowników jak nasze naigra-wa-ć, czyty-wa-ć t. j. takich, któreby przyrostkiem -va od innych już pochodnych czasowników utworzone były, nie ma język starosłowieński; są one formacyją specyjalnie polską.
Czasowniki polskie dzielą się na pierwotne i pochodne. Pierwotnymi czasownikami nazywamy te, których źródłosłów zarazem jest pierwiastkiem. Pochodnymi czasownikami nazywamy te, których źródłosłów różni się od pierwiastka, tj. takie, które już od jakiegoś pierwiastka są uformowane.
Mianowicie z czasowników pierwotnych powstają równocześnie: czasowniki pochodne i t. zw. nomina deverbatiwa t. j. rzeczowniki lub przymiotniki ze słów urobione.
Jeśli czasownik kończy się na -ić w bezokoliczniku, a czas teraźniejszy formuje z pomocą suf. -je-, to w pochodnym czasowniku częstotliwym -aję następuje po spółgłosce zmiękczonej np. podnaszaję Fl., śćwirdzaję BZ., Mm., wywnętrzaję PrFil. V, 28.
Koniugacja III -’ę, -’esz po spółgłosce, -ję, -jesz po samogłosce. Leskien należące tu czasowniki dzieli na pierwotne i pochodne.
1.Czasowniki pierwotne: mielę < *meljǫ, mielesz < *melješь; [...].
2.Czasowniki pochodne od niejednozgłoskowych tematów na samogłoskę -a: stp. wołaję, wołajesz, na samogłoskę -e < -ě: stp. umieję, umiejesz, lub na -u: mianuję, mianujesz.