nowotwór

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• SW/1900-1927
• BdC/1915
• ŁośFl/1923
• Nitsch/1923
• Rozw/1923
• Łoś II/1925
• Gaert/1927
• Łoś III/1927

Ujęzykowienie głowy ludzkiej za pomocą więcej niż jednego myślenia językowego wprowadza do niej coś całkiem nowego. [...] Podobnie jak wszelkie inne procesy społeczne, tak też i «oddziaływanie» jednych «języków» na drugie dokonywa się tylko w indywiduach; a dzięki obcowaniu z innemi indywiduami, choćby nawet tylko jednojęzykowemi, indywidua wielojęzykowe wpływają na nie i przekazują im swe nowotwory, dające się objaśnić jedynie wpływem innego myślenia językowego i jego uzewnętrzniania.

Wreszcie nowotwory w rodzaju vęš, gołemp, šedlim, tu i ówdzie wymowa rėnka, śe kȯnpał możliwe tylko w bardzo świeżej polszczyźnie.

Mianowniki: kamień, strumień, jęczmień itp. były niegdyś biernikami tematów męskich na -en-, które miały własną deklinację zarówno jak dawne tematy na -u- (synъ) i na -i- (zętь) ale potem upodobniły się w końcówkach z innemi imionami deklinacji I. W stp. były też mianowniki na -o zwłaszcza zdrobniałe np. Pietrko r. 1387, wyjątkowo niezdrobniałe: błazno, por. dzisiejsze nowotwory: Stasio, dziadzio, tato.

Tematy na spółgłoskę zmiękczoną przez -j od niepamiętnych czasów mają formy na -w, nowotwory: panice, krolewice, szlachcicei t. p. nie są starsze nad w. XVI, potem też, w w. XVII, królewicze, panicze i t. p.

Takim nowotworem jest: wykupywać obok kupować. Linde podaje dowiadywać się z XVIII w. i dokupywać z Niemcewicza, ale jeszcze w XVIII w. pisano dokupować; nowotworem późnym jest też potakiwać.

odejdę wejdę wzgl. weńdę itd. z wyrównaniami potem w obie strony: odydę (PFl) także nowotwór odjić, odejść itd.

W okresie praarjoeuropejskim był to przyrostek najbardziej produktywny, dziś natomiast jest martwym i tylko bardzo rzadko na podobieństwo dawnych wyrazów, niegdyś z tym przyrostkiem utworzonych, powstają nowe. Tak np. Mączyński w swym Słowniku zaznacza taki nowotwór: „syllaba — rzek mówią niektórzy" 436 r. b; [...] ciek — 'cieczenie' Szymanowski, kich — 'kichnięcie' Siennik.

§ 22. Inne formy zdrobniałe na -o z poprzedzającą spółgłoską miękką, np. Stasio (obok Staś), Jasio (ob. Jaś), Kazio, Bolcio, dziadzio, wujcio, stryjcio, lub z twardą, np. tato, tatko, są późnemi nowotworami.